Του Αντρέα Πολυκάρπου
(ΜΕΡΟΣ Α')
Το μεγάλο στοίχημα που τέθηκε το 1957 με τη συνθήκη της Ρώμης εξακολουθεί να προβληματίζει τους ιστορικούς και τους πολιτικούς επιστήμονες. Προβληματίζει ως προς το γεγονός της επιτυχίας ή της αποτυχίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μέσα σε έναν κόσμο συνεχόμενων αλλαγών. Βρισκόμαστε στις αρχές του 21ου αιώνα και ακόμη η κοινή γνώμη διχάζεται σχετικά με την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Σε μια Ευρώπη κατακερματισμένη ανάμεσα στις βουλές των πολυεθνικών οικονομικών συμφερόντων και του στρατιωτικού νατοϊκού μηχανισμού, όπου τα έθνη- κράτη εξακολουθούν να συσπειρώνονται γύρω από την αυτόνομη εθνική τους ιδέα, ενώ την ίδια στιγμή οι ρακένδυτοι μετανάστες δαιμονοποιούνται από τους ευρωπαϊκούς νόμους ασφαλείας, καλούμαστε να κρίνουμε το μεγάλο κοινοτικό όραμα όπως αυτό σκιαγραφείται μέσα από τη συνθήκη της Λισσαβονας. Λίγα χρόνια μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου δημιουργείται ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τον Άνθρακα και Χάλυβα με τη χρηματοδότηση της αμερικανικής κυβέρνησης, η οποία επεδίωκε την ευρωπαϊκή ενοποίηση κι έτσι το 1954 χρηματοδοτεί τον οργανισμό με 100 εκατομμύρια δολάρια. Η αμερικανική στήριξη προς τη γηραιά ήπειρο είναι αδιαμφισβήτητη αφού με το σχέδιο Marshall (1948) η Ευρώπη ενισχυόταν ως προς την ανοικοδόμηση της μετά τον καταστροφικό πόλεμο, ενώ ταυτόχρονα μετατρεπόταν σε «ακόλουθο» των Η.Π.Α. Σταδιακά η Ευρώπη προχωρεί σε περαιτέρω ενοποίηση της με τη συνθήκη της Ρώμης όπου δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ.) καθώς και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας. Τα ιδρυτικά μέλη ήταν η Γαλλία, η Ιταλία, η Δυτική Γερμανία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο. Η Σοβιετική Ένωση απείχε από κάθε κοινοτική προσπάθεια ενώ παράλληλα συνύφαινε το αντίπαλο δέος με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, μέσα από την οικονομική βοήθεια προς αυτές (comecon) καθώς και με το στρατιωτικό σύμφωνο της Βαρσοβιας. Οι βάσεις τέθηκαν, η ευρωπαϊκή ιδέα πέρασε από το άϋλο στάδιο και έγινε πράξη. Όμως τα εσωτερικά προβλήματα δεν έλειψαν. Η Αμερική από το 1949, χρονιά που ιδρύθηκε το ΝΑΤΟ (στρατιωτικός οργανισμός) προσπαθούσε να παραμείνει παρούσα στα ευρωπαϊκά ζητήματα ασφαλείας. Αυτό που πραγματικά επιζητούσαν οι Η.Π.Α. ήταν να δημιουργήσουν μια δυνατή οικονομικά Ευρώπη, σύμφωνα με τα πρότυπα του οικονομικού φιλελευθερισμού και της ελεύθερης αγοράς, αλλά ταυτόχρονα να την καταστήσουν ανίκανη στρατιωτικά, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο έναν εντολοδόχο συνασπισμό για τις αμερικανικές ιδέες, προκειμένου να ελέγξουν την ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας. Μια ιδέα της οποίας εμπνευστές δεν ήταν οι ίδιοι αλλά ο Mac kinder ο οποίος τόνιζε την έννοια της μεγάλης νήσου που χαρτογραφείτο στην περιοχή της Ευρασίας και της Αφρικανικής Ηπείρου. Ο ίδιος μάλιστα στο βιβλίο του «Democratic ideals and reality» αναφέρει ότι όποιος κατέχει τη μεγάλη νήσο κατέχει ταυτόχρονα και την καρδιά της γης.Συνεργάτης τους σε αυτήν την προσπάθεια ήταν η ισχυρή αποικιοκρατική δύναμη ονόματι Μεγάλη Βρετανία, που δεν επεδίωξε την προσχώρηση της στο ευρωπαϊκό μοντέλο. Εξακολουθούσε να εκφράζει την πολιτική της δια μέσου της τακτικής του διαίρει και βασίλευε προκειμένου να διατηρεί την κλίση της πλάστιγγας υπέρ της αλλά και για να μην διακυβευτούν τα συμφέροντα της σε περίπτωση ευρωπαϊκής συσπείρωσης. Έτσι ευνοούσε την παρουσία του οικονομικού της συμμάχου μέσα από το στρατιωτικό συνασπισμό του ΝΑΤΟ. Μια αυτόνομη στρατιωτικά Ευρώπη, όπως ήταν και το όραμα του Γάλλου ηγέτη Charles De Gaulle, αποτελούσε εμπόδιο στις βλέψεις των Η.Π.Α. που ήθελαν να ασκούν επιρροή στα στρατιωτικά δρώμενα της ηπείρου ελέγχοντας πλήρως τις στρατιωτικές ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ασφαλώς και η Αγγλία δεν θα ήθελε ένα συσπειρωμένο γείτονα αλλά έναν εντολοδόχο των δύο αγγλοσαξονικών δυνάμεων. Εντέλει η Γαλλία του Charles De Gaulle, αποχωρεί από το ΝΑΤΟ, αφού αρνείται να συμμετάσχει σε ένα συνασπισμό ο οποίος θέλει να ελέγχει πλήρως την Ευρώπη και τις ενοποιητικές της προσπάθειες. Το αίτημα για μια αυτόνομη στρατιωτικά και πολιτικά Ευρωπαϊκή Ένωση ταλανίζει μέχρι σήμερα τους ιδεολόγους της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Διακτινωνόματσε λοιπόν μέσα από τις κεντρικές διαβουλεύσεις που έλαβαν χώρα εν τη γενέσει της ιδέας της ολοκλήρωσης, με όχημα την εικονική πραγματικότητα, για να προσεδαφιστούμε σε μια μεταεθνική ιδέα που βασίζεται στην πτώση των εθνικών τειχών και στην προσπάθεια σφυρηλάτησης μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Εγχείρημα πολύ δύσκολο που άνετα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως δονκιχοτισμός. Το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε κατάσταση αναρχίας (ασφαλώς και δεν εννοούμε την κοινωνική μορφή αναρχίας). Δηλαδή δεν υπάρχει καμιά υπερκρατική δύναμη η οποία να ελέγχει και να κινεί τα νήματα της εθνικής πολιτικής του κάθε κράτους. Τα έθνη- κράτη είναι ορθολογικοί δρώντες οι οποίοι με τη σειρά τους συσπειρώνονται γύρω από την ασφάλεια τους με ασπίδα την ιστορική συνεκτική τους ταυτότητα. Συνεκτικοί δεσμοί, προς το παρόν, δεν υπάρχουν στα διεθνή δρώμενα. Η Ευρώπη εξακολουθεί να χωρίζεται ανάμεσα στα έθνη. Οι ευρωπαίοι πολίτες προτάσσουν ευκολότερα τις πολιτιστικές τους καταβολές αποκηρύττοντας τις φιλελεύθερες δομές του οικονομικού φιλελευθερισμού που θεωρεί ότι τα κράτη ενοποιούνται με στόχο τους την οικονομική συνεργασία. Η ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εν τη γενέσει της στηριζόταν στη συγκεκριμένη οικονομική συνεργασία. Τη συνεργασία αυτή επιδιώκουν οι ευρωπαίοι πολιτικοί, όπως διαφαίνεται από τη συνθήκη της Λισσαβονας, να τη διευρύνουν και σε πολιτικό επίπεδο. Η συνθήκη προνοεί την αντιπροσώπευση της ένωσης από έναν πρόεδρο και έναν Υπουργό Εξωτερικών οι οποίοι θα αποτελούν την εκτελεστική εξουσία της πολιτικής ατζέντας που θα συντάσσει το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Το ερώτημα είναι κατά πόσον οι ίδιοι οι ευρωπαίοι είναι έτοιμοι να διανοίξουν το εθνικό τους καβούκι και να δημιουργήσουν διακρατικούς θεσμούς. Το θέμα είναι ότι από τη συνθήκη της Βεσταφαλίας δημιουργήθηκαν οι «Βεστφαλίδες» όρνιθες (παράφραση των Στυμφαλίδων ορνίθων) δηλαδή τα κράτη, τα οποία κανένας Ηρακλής δεν θα μπορέσει να εξοντώσει. Για να δημιουργηθεί μια ενωμένη, αυτοδύναμη κοινότητα χρειάζεται να αναπτυχθούν πολιτιστικές δομές, αμοιβαιότητα ανάμεσα στους πολίτες, κοινές αξίες και η ψυχολογία του ανήκειν σε ένα πολιτικό μόρφωμα. Στους κόλπους της Ευρώπης οι λαοί έχουν διαφορετική καταγωγή και πολιτισμό. Παρά την προσπάθεια των ιθυνόντων να σφυρηλατήσουν την ευρωπαϊκή ταυτότητα σύμφωνα με τον κλασικό πολιτισμό και τα χριστιανικά ιδεώδη, εντούτοις οι λαοί δεν βρίσκουν αρκετά ενοποιητικά στοιχεία ανάμεσα τους.
ΜΕΡΟΣ Β' ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ
Εικοσιένα χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου το πολιτικό μπλοκ της Δύσης προσπαθεί ακόμη να ενοποιηθεί δημιουργώντας μιαν ξεχωριστή κουλτούρα, την κουλτούρα της Δύσης. Ο οικονομικός ιμπεριαλισμός έχει πια διαπεράσει τα εθνικά σύνορα των λαών. Τα σύγχρονα καρτέλ εκτελούν καθημερινά τις βουλές του φιλελευθερισμού εφαρμόζοντας την πολιτική της οικονομικής εγχώρησης και της παρακμής των εσωτερικών μικρομεσαίων αγορών. Οι πολυεθνικές προτάσσουν την ιδέα της ολοκλήρωσης καταλαμβάνοντας τη μερίδα του λέοντος στην ευρωπαϊκή οικονομική πίτα. Παράλληλα τα χρηματιστικά καρτέλ ενισχύουν τη θέση τους στηριζόμενα στο κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα εξαλείφοντας κάθε εθνική προστατευτική πολιτική. Έναν αιώνα μετά, τα φαντάσματα του Μαρξ παραμένουν ζωντανά στην Ευρώπη. Τα γραπτά του επαληθεύονται χρόνια μετά την πτώση του υπαρκτού Σοσιαλισμού αποδεικνύοντας εμπράκτως την οικονομική καπιταλιστική ενοποίηση και την εξαφάνιση της εργατικής τάξης, η οποία το 1991 είδε τη Σοβιετική Ένωση να κατεδαφίζεται υπό τους ήχους του ρέκβιεμ της Περεστρόικας. Από την άλλη τα ευρωπαϊκά κράτη θωρακίζονται πίσω από τα σύγχρονα τείχη τους εμποδίζοντας τους μετανάστες να παραμείνουν στα εδάφη των ευρωπαϊκών χωρών. Μετά τη σύμβαση της Γενεύης το 1951, που προνοούσε τη νομική προστασία των προσφύγων και των απάτριδων, παρατηρούμε την αυξανόμενη τάση διωγμού των μεταναστών και την αύξηση των φυλετικών διαχωρισμών. Ο Jacques Derrida στο βιβλίο του «Πέραν του κοσμοπολιτισμού» θέτει το ερώτημα σχετικά με τη φύση των «χωρίς χαρτιά». Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι; Τι σημαίνει ο όρος άνθρωποι χωρίς χαρτιά; Πρόκειται μήπως για ένα νέο υποδεέστερο είδος αθρώπου, που ακολουθεί το Homo Europus; Στην προσπάθεια της πολιτικής ενοποίησης λαμβάνουν μέρος πολλά ακραία, εξτρεμιστικά, νεοναζιστικά στοιχεία αλλά και σύγχρονοι πολιτικοί υπέρμαχοι της ευρωπαϊκής φυλετικής καθαρότητας που βρίσκουν νομική υπόσταση μέσα από θεσμοθετημένες διατάξεις, όπως το γαλλικό νόμο «περί φιλοξενίας» που εισήγαγε ο Ντεμπρέ προκειμένου να εμποδίσει τη φιλοξενία των μεταναστών από τους «νόμιμους» Γάλλους υπηκόους. Ακόμη στη γηραιά ήπειρο ανοικοδομούνται τα σύγχρονα «Πογκρόμ», τύπου Άουσβιτς, όπου οι ευρωπαίοι συλλέκτες ψυχών, φυλακίζουν τους πρόσφυγες απαλείφοντας την αξιοπρέπεια τους και την ουσία της «ανθρωπινότητας» τους. Οι μετανάστες φαντάζουν σαν σκουρόχρωμες ψηφίδες στο ποικιλόχρωμο ευρωπαϊκό ψηφιδωτό. Για τους ευρωπαίους πολιτικούς η ενοποιημένη Ευρώπη κινδυνεύει από τους πρόσφυγες και τους απάτριδες και όχι από τις συχνές οικονομικές κρίσεις του προβληματικού φιλελευθερισμού. Οι προσπάθειες αυτές ακολουθούν τα σχέδια των Κογκισταδόρων και των Σταυροφόρων οι οποίοι, αφού λαφυραγώγησαν τον υπόλοιπο κόσμο, κατόπιν τους δαιμονοποίησαν ως αλλόθρησκους και βαρβάρους. Το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας είναι πολύ σημαντικό και προκάλεσε την ανάπτυξη της σχετικής με το ζήτημα βιβλιογραφίας. Αρκετοί σύγχρονοι φιλόσοφοι, νομικοί και πολιτικοί επιστήμονες ερίζουν για την πολιτιστική ταυτότητα καθώς και τις επιπτώσεις που έχει πάνω στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση. Χαρακτηριστικά στη Μεγάλη Βρετανία, μετά από δημοσιογραφικές και επιστημονικές έρευνες (κυρίως μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Λονδίνο το 2005) εξήχθησαν κάποια σημαντικά συμπεράσματα. Αφού όπως σκιαγραφείται μέσα από τις συγκεκριμένες έρευνες ο στόχος των τρομοκρατών δεν είναι άλλος από την «μουσουλμανοποίηση» ολόκληρης της Βρετανικής νήσου. Ακόμη τα περισσότερα μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων στη Μεγάλη Βρετανία ταξικά ανήκουν στα μεσαία στρώματα, ενώ οι ίδιοι είναι κάτοχοι της βρετανικής υπηκοότητας. Μάλιστα, όντας μετανάστες δεύτερης γενιάς, ουδέποτε μετέβησαν στις χώρες από τις οποίες κατάγονται οι γονείς τους. Παράλληλα μερικοί απ’ αυτούς δεν είναι Μουσουλμάνοι εκ κουλτούρας αλλά πρώην χριστιανοί, που ασπάστηκαν την ισλαμική θρησκεία σε μεταγενέστερο στάδιο της ζωής τους. Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται αφορά τα αίτια και τα αιτιατά που περιστρέφονται γύρω από την έννοια της κουλτούρας. Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει ελεύθερα τη θρησκεία, τις ιδέες, τον πολιτισμό, να λαμβάνει μέρος ενεργά στις θρησκευτικές τελετές της ιδιαίτερης πίστης του χωρίς να δέχεται παρεμβάσεις και απειλές. Οι νόρμες αυτές θεσμίστηκαν μέσα στο χάρτη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε. για να περιορίσουν τις κρατικές παρεμβάσεις στην ιδιωτική ζωή των ατόμων αλλά και για την προστασία και το σεβασμό των μειονοτήτων, οι οποίες, με το πέρας του πρώτου παγκόσμιου πολέμου βρέθηκαν υπό την εξουσία ξένων, προς αυτές, Εθνών. Για την προστασία των μειονοτήτων ο Ο.Η.Ε. επεμβαίνει, μετά από έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας, σε κάποια κράτη στα οποία παρατηρείται καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 1999, όμως, χωρίς την έγκριση του γενικού συμβουλίου του Ο.Η.Ε., τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ και οι Η.Π.Α. βομβαρδίζουν τη Γιουγκοσλαβία και αργότερα διαμελίζουν τα εδάφη της. Στην περίπτωση αυτή η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε τυφλά το δόγμα των Η.Π.Α. και του ΝΑΤΟ ενισχύοντας τις επιθέσεις τους και κηρύττοντας την πολιτική της «Μαριονέτας» και του αμερικανικού εντολοδόχου. Την ίδια τακτική κράτησε και το 2003 στον πόλεμο του Ιράκ, όπου αποδέχτηκε τις Νατοϊκές βουλές για αναζήτηση των ιρακινών πυρηνικών όπλων, που δεν βρέθηκαν ποτέ. Επομένως για να μπορούμε να θεωρούμε την ευρωπαϊκή κοινότητα ισχυρή και αυτόνομη θα πρέπει τα μέλη της να ανεξαρτητοποιηθούν από τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ και την αμερικανική ηγεμονία. Από την ίδρυση της η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί τον πιστό εκπρόσωπο της Αμερικής, η οποία με τη σειρά της ασκεί πλήρη πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο στη γηραιά ήπειρο. Συνεργάτης των Η.Π.Α. είναι η ίδια η Βρετανία που για στρατιωτικούς και πολιτικούς λόγους δεν θέλει να γειτνιάζει με μια ισχυρή, ενωμένη Ευρώπη. Αυτό, λοιπόν, που καλούνται να κάνουν οι ευρωπαίοι πολιτικοί μετά την επικύρωση της Συνθήκης της Λισσαβόνας είναι να βρουν την ενοποιητική φόρμα και να ασκήσουν μιαν κοινοτική πολιτική στηριζόμενη στις λαϊκές απαιτήσεις, ενισχύοντας τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και εμποδίζοντας τους κεφαλαιοκράτες να ρυθμίζουν τους εργασιακούς και χρηματιστικούς θεσμούς. Όπως έγινε στην περίπτωση του ορίου συνταξιοδότησης των εργαζομένων. Μια κοινή παρεμβατική οικονομική πολιτική θα ευνοήσει τη συνεργασία των πολιτών καλλιεργώντας την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ίσως τότε θα μπορούμε να μιλούμε για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αιώνες μετά την πτώση της Respublika Christiana όπου όλη η Ευρώπη βρισκόταν υπό την επίβλεψη του Πάπα, του εκκλησιαστικού δικαίου, της θεοκρατικής ιδεολογίας του Ιερού Αυγουστίνου και υπό την καθοδήγηση της Λατινικής γλώσσας, γίνεται προσπάθεια ευρωπαϊκής ενοποίησης. Το τότε χριστιανοδυτικό ενοποιητικό εγχείρημα απέτυχε και η Ευρώπη οδηγήθηκε στον Τριακονταετή πόλεμο (1618-1648). Κατόπιν δημιουργήθηκαν τα έθνη- κράτη μετά από την υπογραφή της συνθήκης της Βεσταφαλίας το 17ο αιώνα. Από τη στιγμή εκείνη η Ευρώπη, πέρα από την οικονομική συνεργασία, δεν γνώρισε ποτέ πολιτική και πολιτισμική ενοποίηση. Με εξαίρεση την ενοποίηση δια πολέμου που πέτυχε τόσο ο Ναπολέων όσο και ο Χίτλερ. Το πολιτικό εγχείρημα της συνθήκης της Λισσαβόνας είναι πολύ φιλόδοξο και ρομαντικό για το παρόν διεθνές σύστημα, στο οποίο επικρατούν τα αίτια πολέμου και το φαινόμενο της άνισης ανάπτυξης και ισχύς ανάμεσα στα κράτη. Ίσως με την ανάδειξη ενός νέου πολιτικού που θα έχει τις ηγετικές ικανότητες του Καρλομάγνου να καταφέρει η γηραιά ήπειρος να αυτοθεσμιστεί και να ενοποιηθεί αυτόνομη και παντοδύναμη, μέσα σε ένα ενιαίο πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο.
.
