ΟΙ ΠΑΙΔΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΤΣΕΧΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1948-1962

Η ιστορία της άφιξης των Ελληνόπουλων στις χώρες που η βιβλιογραφία αποκαλεί Λαϊκές Δημοκρατίες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η Τσεχοσλοβακία, στερείται αρχειακής στήριξης στην απάντηση του κύριου ερωτήματος: Ποιος αποφάσισε την έξοδο των παιδιών από την πατρίδα τους και ποιος έκλεισε τις συμφωνίες για την εγκατάστασή τους στις χώρες φιλοξενίας; Με το θέμα του λεγόμενου παιδομαζώματος ασχολήθηκε η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ελλάδας (ΠΔΚΕ) στην επιστολή που έστειλε ο πρόεδρός της Μάρκος Βαφιάδης στις 5.5.1948 στον ΓΓ του ΟΗΕ. Σε αυτή αναφέρει πως η Προσωρινή Κυβέρνηση εξέφρασε σε διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις του εξωτερικού την παράκληση γυναικών από τα ελεύθερα εδάφη για παροχή βοήθειας με την εγκατάσταση των παιδιών τους στις γειτονικές δημοκρατίες. Σχετικά με τις διαπραγματεύσεις με τις «φιλανθρωπικές» οργανώσεις στις χώρες φιλοξενίας – η Τσεχοσλοβακία εκπροσωπούνταν από τον Τσεχοσλοβακικο-Ελληνικό Σύνδεσμο- είναι απαραίτητο να σημειώσουμε πως καμία από αυτές τις οργανώσεις δεν ήταν δυνατόν να αποφασίσει για την υποδοχή των Ελληνόπουλων χωρίς την έγκριση της κρατικής διοίκησης. Οι διαπραγματεύσεις με τις κρατικές αρχές της χώρας είναι δύσκολο να υποστηριχτούν αρχειακά επιπλέον για το λόγο ότι η ΠΔΚΕ δεν αναγνωρίστηκε ποτέ επισήμως από την τσεχοσλοβάκικη κυβέρνηση. Άρα οι διαπραγματεύσεις διεξάγονταν κυρίως με εκπροσώπους του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας. Αυτό συμμετείχε στη μεταπολεμική συμμαχική κυβέρνηση και μετά την «επανάσταση» της 25ης Φεβρουαρίου του 1948 κατέστη κυβερνών κόμμα, δηλαδή λίγο πριν την άφιξη των πρώτων Ελληνόπουλων που αναχώρησαν από την Ελλάδα το Μάρτιο του 1948. Στην Ελλάδα βρίσκεται σε εξέλιξη η «δεύτερη επανάσταση», όπως βαφτίζει ο Ν. Ζαχαριάδης τον εμφύλιο πόλεμο 1946-1949. Απάντηση στο ερώτημα ποιος εκ μέρους του Τσεχοσλοβάκικου Κομμουνιστικού Κόμματος συμφώνησε με την άφιξη των Ελληνόπουλων θα μπορούσε ίσως να δώσει το αρχείο του Μπέντρζιχ Γκέμιντερ, επικεφαλής του Διεθνούς Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΤσ. Κανείς ωστόσο προς το παρόν δεν γνωρίζει που βρίσκεται το συγκεκριμένο αρχείο. Αντίθετα για την άφιξη των ενήλικων και μαζί με αυτούς και ορισμένων παιδιών στην Τσεχοσλοβακία το 1949 έχουμε στη διάθεσή μας τις σχετικές κυβερνητικές αποφάσεις. Το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας κατέθεσε στις 11.7.1949 εμπιστευτικό έγγραφο υπό τον τίτλο «Ο Τσεχοσλοβακικο-Ελληνικός Σύνδεσμος – υποστήριξη της επιχείρησης φιλοξενίας στο έδαφος της Τσεχοσλοβακίας» στο γραφείο της Προεδρίας Κυβερνήσεως με όλα τα σχετικά μέτρα για την εξασφάλιση της άφιξης της ελληνικής προσφυγιάς ενώ προτείνει η κυβέρνηση στην αμέσως επόμενη συνεδρίασή της στις 12.7.1949 να αποφασίσει να αναθέσει σε όλα τα μέλη της καθήκοντα για την αποφασιστική υποστήριξη της επιχείρησης φιλοξενίας του Τσεχοσλοβακικο-Ελληνικού Συνδέσμου για τους Έλληνες υπηκόους στο έδαφος της Τσεχοσλοβακίας. Οι πηγές για τη μελέτη της παραμονής των Ελληνόπουλων στην Τσεχοσλοβακία είναι πάρα πολλές. Συμπεριλαμβάνουν το Κεντρικό Κρατικό Αρχείο στην Πράγα, ειδικά δε τα αρχεία της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΤσ., τα Κρατικά Νομαρχιακά Αρχεία και τα αρχεία ειδικού χαρακτήρα τα οποία παρατίθενται αναλυτικά στο υπό προετοιμασία βιβλίο της Ανθούλας Μπότου και του Μίλαν Κόνετσνι για τους Έλληνες στην Τσεχοσλοβακία. Ο τίτλος του παρόντος επισημαίνει ότι η προσοχή μας θα επικεντρωθεί στην παραμονή των Ελληνόπουλων στις τρεις περιοχές που απαρτίζουν την Τσεχία, δηλαδή τη Βοημία, τη Μοραβία και τη Σιλεσία και στα αρχεία αυτών των περιοχών. Στο άρθρο δεν εξετάζεται λεπτομερειακά η παραμονή των παιδιών στη Σλοβακία, που τότε αποτελούσε τμήμα της Τσεχοσλοβακίας. Η παραμονή των Ελληνόπουλων στους παιδικούς σταθμούς της Τσεχοσλοβακίας χωρίζεται σε τρεις χρονικές περιόδους, ανάλογα με τις αλλαγές των σχετικών οργανισμών Πρόνοιας.
Μέρος 1.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΚΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ 1948-1951
1.1 ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΩΝ 1948-1949
1.1.1 Προετοιμασία υποδοχής των Ελληνόπουλων στην Τσεχοσλοβακία. Η «επιχείρηση σωτηρίας των Ελληνόπουλων» που οργανώθηκε από τον ΤΣΕΣ προετοιμάστηκε από κοινού με τον Έλληνα πολίτη Δημήτρη Παπά και την υπάλληλο του Ελληνικού τμήματος του υπουργείου Πληροφοριών Μιλένα Βίβεγκοβα, που ήταν και στα ιδρυτικά μέλη του ΤΣΕΣ. Κατέθεσε προπαγανδιστική προκήρυξη για τα Ελληνόπουλα. Λίγο πριν την άφιξή τους πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Πράγας στις 2.4.1948 διαδήλωση για τη δημοκρατική Ελλάδα κατά την οποία η Μ. Βιβέγκοβα μετέφρασε την ομιλία του Έλληνα δημοσιογράφου Σ. Μάξιμου. Προετοίμασε επίσης συνέντευξη Τύπου του ίδιου στη Λέσχη Καλλιτεχνών. ¨Ηρθε σε επαφή με τα Επιτροπές Βοήθειας προς τη Δημοκρατική Ελλάδα που υπήρχαν σε άλλα κράτη. Μαζί με τον Δ. Παπά συμμετείχε στην παραλαβή της πρώτης αποστολής Ελληνόπουλων που έφτασαν τον Απρίλιο του 1948 στο σιδηροδρομικό σταθμό Παρκάν της Σλοβακίας. Η επιχείρηση του ΤΣΕΣ έλαβε τελικά την επωνυμία Βοήθεια προς το τα Ελληνόπουλο (ΒΕΛ).
1.1.2 Εξασφάλιση στέγης για τα Ελληνόπουλα. Για τη στέγαση των Ελληνόπουλων έπρεπε να χρησιμοποιηθούν μερικές από τις ήδη υπάρχουσες κτιριακές εγκαταστάσεις. Που θα αναζητούνταν; Ο ΤΣΕΣ συνεργάστηκε για τη στέγαση των παιδιών με τις υπηρεσίες των περιοχών. Αυτές ήταν η Περιφερειακή Εθνική Επιτροπή στο Μπρνο – Περιφερειακή Πρόνοια Νεολαίας (στη συνέχεια ΠΕΕ Μπρνο), η οποία ανέλαβε τη φροντίδα για τα Ελληνόπουλα στη Μοραβία, το αντίστοιχο τμήμα της στην Οστράβα που ανέλαβε τη φροντίδα για τα Ελληνόπουλα στη Σιλεσία, η Περιφερειακή Εθνική Επιτροπή στην Πράγα (στη συνέχεια ΠΕΕ Πράγας) που ανέλαβε τη φροντίδα για τα παιδιά που βισκόταν στη Βοημία και η Υπηρεσία Κοινωνικής Πρόνοιας στη Μπρατισλάβα που ανέλαβε τα παιδιά που βρισκόταν στη Σλοβακία. Οι περιφερειακές αρχές μέσω των νομαρχιακών υπηρεσιών μπόρεσαν να εξασφαλίσουν τη στέγαση των Ελληνόπουλων σε εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνταν για την τσεχοσλοβάκικη νεολαία. Ο ΤΣΕΣ απέκτησε σταδιακά και άλλες εγκαταστάσεις που του παραχωρήθηκαν με ενοίκιο από το Κεντρικό Συμβούλιο των συνδικάτων, από νομαρχιακές Ασφαλιστικές, από τον Τσεχοσλοβάκικο Ερυθρό Σταυρό καθώς και εγκαταστάσεις σε λουτροπόλεις που ανήκαν στο υπουργείο Υγείας και παλάτια αναψυχής του υπουργείου Πολιτισμού. Την ευθύνη για την οργάνωση της επιχείρησης είχε στο υπουργείο Πρόνοιας η επικεφαλής του τομέα C II. Την ελληνική πλευρά εκπροσωπούσαν στην επιχείρηση ΒΕΛ ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης, ο Μάξιμος Χατζής και ο Γιάννης Φορτούνας. Έλληνας «επιθεωρητής» της επιχείρησης ορίστηκε ο Αθανάσιος Γεωργίου (Κωνσταντίνος), μέλος της «ελληνικής αντιπροσωπείας» στην Τσεχοσλοβακία που είχε την έδρα της στην Πράγα 1, στο ξενοδοχείο Central. Την κυβέρνηση των ανταρτών ΠΔΚΕ εκπροσωπούσε στα θέματα των παιδιών ο Πέτρος Κόκκαλης, υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας και Υγείας. Όλες οι διαπραγματεύσεις είναι γνωστές από έγγραφα του Διεθνούς Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΤσ. Απευθείας συναντήσεις με μέλη της (τσεχοσλοβακικής) κυβέρνησης δεν είναι γνωστές, στις συναντήσεις όμως με την ΚΕ του ΚΚΤσ. παραβρίσκονταν και στελέχη των αρμόδιων τσεχοσλοβάκικων υπουργείων.
1.1.3 Οι πρώτες αφίξεις Ελληνόπουλων στην Τσεχοσλοβακία τον Απρίλιο και το Μάιο του 1948. Μέρος των Ελληνόπουλων βρήκε καταφύγιο στην Τσεχία, δηλαδή στη Βοημία, στη Μοραβία και στη Σιλεσία. Τα νέα τους σπίτια σύμφωνα με τους αρχικούς σχεδιασμούς είχαν προσωρινό χαρακτήρα, μέχρι τη νίκη του ΔΣΕ στον εμφύλιο πόλεμο. Στα Ελληνόπουλα παραχωρήθηκε η καλύτερη φιλοξενία ενώ κλήθηκαν άτομα να αναλάβουν την προστασία τους. Εξωτερικά ανατέθηκε το κρατικό καθήκον της ΒΕΛ στον Τσεχοσλοβακικο-Ελληνικό Σύνδεσμο που ιδρύθηκε στις 15.3.1946 και λίγο πριν την άφιξη των Ελληνόπουλων στον Απρίλιο του 1948 προέβη σε αλλαγή καταστατικού που τον προσανατόλιζαν στην παροχή βοήθεια προς τη «Δημοκρατική Ελλάδα». Τα παιδιά έφταναν σταδιακά σε μερικές αποστολές. Τα παιδιά έφτασαν στην Τσεχοσλοβακία σε πολλή άσχημη κατάσταση, αδύναμα, βρώμικα, ψειριασμένα, πεινασμένα και ψυχικά τραυματισμένα. Η ηλικία τους κυμαίνονταν από ένα μήνα μέχρι 14 ετών. Τα συνόδευαν Ελληνίδες και Μακεδόνισσες. Μετά την παραλαβή της αποστολής στα σύνορα συνέχισαν τα παιδιά το ταξίδι της στα κέντρα συγκέντρωσης. Εδώ ξεκουράζονταν, ακολούθησε το ξεψείριασμα τους και οι πρώτες ιατρικές εξετάσεις (όχι πάντα επισταμένες) και τα επείγοντα περιστατικά κατευθύνονταν σε νοσοκομεία. Τα στοιχεία για την περίοδο άφιξής τους και για τον αριθμό των παιδιών είναι γνωστά από ιστορικής άποψης από το 1950. Οι αποστολές του 1948 που συνολικά περιλάμβαναν 2.515 παιδιά έφτασαν σε δύο κέντρα συγκέντρωσης στη Μοραβία: στο Μικούλοβ και στο Μπρνο-Μαλομιερζίτσε. Η πρώτη αποστολή με 769 παιδιά ηλικίας από ένα μήνα μέχρι 14 ετών έφτασε στις 23.4.1948 στο κέντρο Μικούλοβ. (Μετά από αυτή ακολουθεί σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Υγείας δεύτερη αποστολή Ελληνόπουλων στις 26.4.1948, ο αριθμός των οποίων δεν είναι γνωστός. Αυτή η ημέρα άφιξης ιστορικά δεν αποδεικνύεται, μπορεί και να αφορά το δεύτερο τμήμα της πρώτης αποστολής.) Άλλη αποστολή με 805 παιδιά, σύμφωνα με την κατάσταση του 1950 η δεύτερη, έφτασε στο κέντρο Μικούλοβ στις 7.5.1948 και από κει μεταφέρθηκε στο κέντρο Βσέμπορζιτσε κοντά στο Ούστι ναντ Λάμπεμ της Βοημίας. Τρίτη αποστολή με 412 παιδιά έφτασε στις 14.5.1948 και πάλι στο κέντρο του Μικούλοβ. Η τέταρτη αποστολή με 529 παιδιά έφτασε στις 21.5.1948 στο κέντρο Μπρνο-Μάλομιερζιτσε. Το άθροισμα των παιδιών από αυτές τις αποστολές φτάνει τα 2.545 άτομα. Η κατάσταση του υπουργείου Υγείας κάνει λόγο για 2.473 παιδιά, εκ των οποίων 463 ήταν ηλικίας μέχρι 6 ετών, 750 μέχρι 10 ετών, 1003 μέχρι 14 ετών, 189 μέχρι 20 ετών και 68 άνω των 20 ετών.
1.1.4 Τα κέντρα υποδοχής στη Μοραβία Μικούλοβ και Μάλομιερζιτσε. Το Συμβούλιο της ΠΕΕ Μπρνο στις 4.5.1948 διαπιστώνει πως η επιχείρησε ΒΕΛ διεξάγεται επιτυχώς, πρόβλημα υπάρχει μόνο με την ανεπάρκεια διερμηνέων. Η τσεχοσλοβάκικη κοινή γνώμη συμμετέχει στην αποστολή βοήθειας. Μετά από σχετική έκκληση του ραδιοφώνου στο Μπρνο μεμονωμένα άτομα και ομάδες προσφέρονται να αναλάβουν τη φροντίδα παιδιών1. Πιο σταθερό δεσμό προσφέρουν οικογένειες που ζητούν να αναλάβουν υπό την προστασία τους ή να υιοθετήσουν παιδιά. Ωστόσο, σύμφωνα με τη συμφωνία που έγινε με την κυβέρνηση του στρατηγού Μάρκου, το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας από κοινού με τον ΤΣΕΣ αποφάσισε τον Ιούνιο του 1948 ότι τα Ελληνόπουλα δεν θα κατανεμηθούν σε τσεχοσλοβάκικες οικογένειες για να μην χάσουν τα παιδιά την εθνική της συνείδηση. Η ΠΕΕ Μπρνο αποφάσισε σε συμφωνία με το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας να εκδώσει προσωρινές ταυτότητες για τα Ελληνόπουλα που έφτασαν στα κέντρα υποδοχής Μικούλοβ και Μάλομιερζιτσε, εξαιρουμένων των 760 παιδιών τα οποία μεταφέρθηκαν στις 5.5.1948 από το Μικούλοβ στη Βοημία στο κέντρο υποδοχής Βσέμπορζιτσε2. Οι ταυτότητες εκδόθηκαν από την υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας της Νομαρχίας Μπρνο. Τον Ιούλιο του 1948 η κεντρική καταγραφή των Ελληνόπουλων ανατέθηκε στον ΤΣΕΣ στην Πράγα. Η ΠΕΕ Μπρνο αποστέλλει στο Σύνδεσμο στις 26.7.1948 τρεις ταυτότητες παιδιών που μεταφέρθηκαν από το Μικούλοβ σε νοσοκομεία με την επεξήγηση ότι τα αρμόδια κέντρα υγείας και οι νομαρχιακές επιτροπές θα πρέπει να ενημερωθούν για τη μεταφορά της κεντρικής καταγραφής στον ΤΣΕΣ στην Πράγα, όπου μελλοντικά θα υποχρεούνται να δηλώνουν όλες τις αλλαγές διαμονής των παιδιών. Έτσι η διαχείριση της κεντρικής καταγραφής των παιδιών από το τμήμα Ασφάλειας της ΠΕΕ Μπρνο έλαβε τέλος. Όλες οι μετακινήσεις των παιδιών γινόταν πια μόνο κατόπιν εγκρίσεως του ΤΣΕΣ. Για την αποστολή των Ελληνόπουλων που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 1948 από το Μικούλοβ στο Βσέμπορζιτσε το τμήμα Ασφάλειας του Μπρνο δεν εξέδωσε ταυτότητες.
1.1.5 Το κέντρο υποδοχής Βσέμπορζιτσε στη Βοημία. Σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας στη Βοημία θα έπρεπε να εγκατασταθούν 1.200 Ελληνόπουλα. Στο κέντρο υποδοχής Βσέμπορζιτσε τελικά μεταφέρθηκαν 805 παιδιά που έφτασαν το Μάιο του 1948 από το κέντρο Μικούλοβ. Προέκυψε το πρόβλημα ένδυσης των παιδιών. Στη μεταπολεμική Τσεχοσλοβακία λειτουργούσε το σύστημα του δελτίου όχι μόνο στη διανομή τροφίμων αλλά και στον ρουχισμό όπου η διανομή γινόταν με τα λεγόμενο «σάτενκυ». Λύση αποτέλεσαν οι έρανοι για τη συλλογή χρημάτων και ένδυσης για τα Ελληνόπουλα. Στο Βσέμπορζιτσε έγιναν κατόπιν πρότασης της ΠΕΕ Πράγας που κατατέθηκε στις 24.5.1948 μέσω της Νομαρχιακής Πρόνοιας για τη νεολαία και με τη συνεργασία της Ένωσης Νεολαίας καθώς και του παραρτήματος του τσεχοσλοβάκικου Ερυθρού Σταυρού στο Ούστι ναντ Λάμπεμ3. Από τον έρανο εξασφαλίστηκαν για το παιδιά στο Βσέμπορζιτσε τα απαραίτητα είδη ένδυσης και υπόδησης. Αυτό όμως δεν έφτασε καθώς για τη διανομή των παιδιών στους παιδικούς σταθμούς, στα κέντρα υγείας και στα θεραπευτήρια ήταν απαραίτητο να είναι καλά ντυμένα4.
Τα παιδιά στην Τσεχοσλοβακία μετά την παραμονή τους στα κέντρα υποδοχής στεγάστηκαν στα Θεραπευτήρια Ελληνόπουλων γνωστά επίσης και ως Κατασκηνώσεις Ελληνόπουλων, στην περίπτωση που αυτό κρινόταν απαραίτητο για την ταλαιπωρημένη από τον πόλεμο υγεία τους ή απευθείας στους Παιδικούς Σταθμούς για Ελληνόπουλα (ή κατά περίπτωση για Μακεδονόπουλα). Η σχολική τους εκπαίδευση γινόταν στη μητρική τους γλώσσα. Το ιατρικό προσωπικό στα κέντρα υποδοχής, εξαιρουμένου του κέντρου στο Βσέμπορζιτσε, δεν πρόφτασε να ολοκληρώσει τις εξετάσεις και γι αυτό το υπουργείο Υγείας μετά την εγκατάσταση των παιδιών στους Σταθμούς και στα θεραπευτήρια απευθύνθηκε στις 5.7.1948 στα αρμόδια περιφερειακά νοσοκομεία ζητώντας κλινική εξέταση των Ελληνόπουλων εφιστώντας την προσοχή για την ανακάλυψη περιπτώσεων φυματίωσης, μαλάριας όπως και επειγόντων περιπτώσεων που έχριζαν χειρουργικές επεμβάσεις.
1.1.6 Θερινή θεραπεία Ελληνόπουλων στη Μοραβία και στη Σιλεσία. Για τη θερινή αποθεραπεία των παιδιών διατέθηκαν από το τμήμα της ΠΕΕ στην Οστάβα εγκαταστάσεις θεραπευτηρίων που ανήκαν στα γραφεία Πρόνοιας και Νεολαίας των Νομαρχιών της Σιλεσίας. Αντίστοιχη δραστηριότητα ανέπτυξε και η κεντρική ΠΕΕ Μπρνο η οποία είχε την ευθύνη των σταθμών στη Μοραβία. Στους σταθμούς και στις κατασκηνώσεις κατανεμήθηκαν τα παιδιά από το κέντρο Μικούλοβ μέχρι το τέλος Ιουνίου του 1948 ενώ τα παιδιά από το κέντρο Μάλομιερζιτσε κατανεμήθηκαν μέχρι το τέλος Ιουλίου5.
1.1.7 Θερινή θεραπεία Ελληνόπουλων στη Βοημία. Η ΠΕΕ Πράγας, στην οποία το υπουργείο υγείας ανέθεσε τη φροντίδα των παιδιών στη Βοημία, συζήτησε για πρώτη φορά στις 20.4.2948 τη δυνατότητα την εγκατάσταση των Ελληνόπουλων στο νομό Βάρνσντορφ με το μέλη της αντίστοιχης Νομαρχιακής Επιτροπής οι οποίοι εξέφρασαν προθυμία να βοηθήσουν ανάλογα με το τι επιτρέπουν οι δυνατότητές τους. Από αυτό απορρέει πως ανάλογες συναντήσεις θα πρέπει να πραγματοποιήθηκαν και με άλλες Νομαρχιακές επιτροπές καθώς το Γραφείο πρόνοιας και νεολαίας για το νομό Βάρνσντορφ διέθετε μόνο τρεις εγκαταστάσεις δυναμικότητας 137 κλινών. Ακολούθησε η μεταφορά των Ελληνόπουλων από το Βσέμπορζιτσε σε κατασκηνώσεις και σταθμούς ο αριθμός των οποίων στις 1.5.1948 ανέρχονταν σε 16 και ανήκαν σε διαφορετικούς ιδιοκτήτες. Την έναρξη διανομής των Ελληνόπουλων από το Βσέμπορζιτσε γνωστοποιεί η ΠΕΕ Πράγας στις 22.5.1948 στους προέδρους των Νομαρχιακών Επιτροπών της Βοημίας. Ζητά να ερευνηθεί εάν όλοι οι σταθμοί που διατέθηκαν για τα Ελληνόπουλα είναι επαρκώς εξασφαλισμένοι διοικητικά, από άποψη προσωπικού και οικονομικά καθώς και από άποψη εφοδιασμού. Ζητά επιπλέον τη διοργάνωση εράνων για τη συλλογή ενδυμάτων σε κάθε νομό σε συνεργασία με την Ένωση Τσεχικής Νεολαίας ενώ δεν συνιστά διοργάνωση εράνων για συλλογή τροφίμων. Κάθε Νομαρχιακή Επιτροπή θα έπρεπε να αναθέσει σε ένα μέλος της την ευθύνη για την επιχείρηση ΒΕΛ το οποίο θα είναι σε επαφή με την κεντρική ΠΕΕ Πράγας. Τη σχετική επιστολή παρέλαβε η Νομαρχιακή Επιτροπή στο Ούστι ναντ Λάμπεμ στις 24.5.1948. Τα λειτουργικά έξοδα για κάθε παιδί ορίστηκαν εκ των προτέρων σε 35 κορώνες ημερησίως. Τα παιδιά έφερναν μαζί τους απαλλαχτικά έγγραφα σε ότι αφορούσε τον εφοδιασμό τους από το κέντρο στο Ούστι ναντ Λάμπεμ, βάσει των οποίων οι νέοι σταθμοί θα παραλάμβαναν κανονικά κουπόνια για τρόφιμα από το κέντρα εφοδιασμού. Αυτή η διαδικασία επιβλήθηκε από τη λειτουργία διανομής τροφίμων που ίσχυε στην Τσεχοσλοβακία μέχρι το 1953. Η ΠΕΕ Πράγας γνωστοποιεί στις 26.5.1948 τη ΝΕ στο Ούστι ναντ Λάμπεμ ότι για λόγους υγιεινής τα παιδιά από το Βσέμπορζιτσε θα κατανεμηθούν στους σταθμούς περί τις 10.6.1948. Στις 31.5.1948 η ΠΠΕ Πράγας ενημερώνει τη διοίκηση του κέντρου ότι τα παιδιά κατά την αναχώρησή τους θα πρέπει να έχουν, εκτός από τις βαλίτσες τους, κλινοσκεπάσματα, πετσέτες και κουτάλια. Ενώ στη Βοημία λειτούργησαν 16 θεραπευτήρια6 στη Μοραβία λειτούργησαν μόνο 6, στη Σιλεσία 5 και στη Σλοβακία 7. Συνολικά στην Τσεχοσλοβακία διατέθηκαν 33 σταθμοί και θεραπευτήρια για τη θεραπεία των Ελληνόπουλων. Η συνολική κατάσταση των παιδιών στους 33 σταθμούς περιλάμβανε 2.477 παιδιά. Σε αυτά συμπεριλαμβανόταν 33 παιδιά που στάλθηκαν για εκπαίδευση στη Ρουμανία και όπως υποθέτουμε και τα παιδιά που βρισκόταν σε νοσοκομεία. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον αριθμό των παιδιών που οδηγήθηκαν σε νοσοκομεία απευθείας από τα κέντρα υποδοχής. Η διαφορά από το προηγούμενο σύνολο των 2.495 παιδιών που καταμετρήθηκαν τον Απρίλιο και το Μάιο είναι 18 άτομα.
1.1.8 Η χειμερινή συγκέντρωση του 1948. Ο επερχόμενος χειμώνας 1948/49 έφερε μια πρόσθετη φροντίδα για τη φιλοξενούσα χώρα: Τα παιδιά έπρεπε να μεταφερθούν από τις θερινές κατοικίες τους σε εγκαταστάσεις κατάλληλες για κατοικία καθ΄ όλη τη διάρκεια του χρόνου ενώ έπρεπε να τους διατεθούν και χειμερινά είδη ένδυσης και υπόδησης7. Στις 25.8.1948 πραγματοποιήθηκε στην έδρα του ΚΚΤσ. συνεδρίαση υπό την προεδρία του Μπέντρζιχ Γκέμιντερ και με τη συμμετοχή του Γιάννη Φορτούνα, υπουργού της κυβέρνησης Μάρκου καθώς και εκπροσώπων των υπουργείων Κοινωνικής Πρόνοιας, Εσωτερικού Εμπορίου και του Κεντρικού Συμβουλίου των συνδικάτων. Ο Μπ. Γκέμιντερ ενημέρωσε τον φιλοξενούμενο σχετικά με την παραμονή των παιδιών σε κέντρα οι εγκαταστάσεις των οποίων σε αρκετές περιπτώσεις κρίθηκαν ανεπαρκείς. Η ΠΔΚΕ εξέφρασε την επιθυμία, κυρίως για πολιτικούς λόγους, για συγκέντρωση των παιδιών σε μικρότερο αριθμό κέντρων προκειμένου να τους εξασφαλιστεί ανατροφή και εκπαίδευση από παιδαγωγούς της ελληνικής ανταρτικής κυβέρνησης. Οι πρωταγωνιστές της συνάντησης αρχικά πρότειναν τη συγκέντρωση των παιδιών σε τέσσερα κέντρα αλλά κατόπιν προειδοποίησης Τσεχοσλοβάκων γιατρών για τους πιθανούς κινδύνους ξεσπάσματος επιδημιών ως απόρροια μιας τέτοιας υπερβολικής συγκέντρωσης αποφασίστηκε η δημιουργία 8-9 κέντρων. Η εξεύρεση κατάλληλων εγκαταστάσεων για τη συγκέντρωση των παιδιών ανατέθηκε στο υπουργείο Υγείας ενώ το ίδιο θα έπρεπε να φροντίσει για την ιατρική εξέταση των παιδιών πριν την εγκατάστασή τους στα νέα κέντρα καθώς και για τον εφοδιασμό τους με φάρμακα. Αποφασίστηκε επίσης τυπικά όλη η επιχείρηση τυπικά να οργανωθεί και να χρηματοδοτηθεί από τον Τσεχοσλοβακικο-Ελληνικό Σύνδεσμο. Σχετικά με την επιθυμία της ΠΔΚΕ για συγκέντρωση των 2.473 Ελληνόπουλων που βρίσκονταν διασκορπισμένα σε 33 κέντρα για συγκέντρωσή τους σε μικρότερο αριθμό σταθμών εκδόθηκε οδηγία που στις 20.9.1948 στάλθηκε σε όλες τις Περιφερειακές Εθνικές Επιτροπές. Επειδή οι ιατρικές εξετάσεις δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθούν στο μικρό χρονικό διάστημα πριν την συγκέντρωσή τους το υπουργείο Υγείας αποφάσισε μαζί με την Ένωση Υγειονομικών των συνδικάτων να διεξαχθούν οι εξετάσεις από ομάδες εθελοντών υγειονομικών. Η ΠΕΕ Πράγας την ίδια μέρα ενημέρωσε τις Νομαρχίες σχετικά. Η κατάσταση της ΠΕΕ διαφέρει σε ορισμένα σημεία από αυτή που τα καθόριζε σε 338. Όπως ενημέρωσε το υπουργείο Υγείας το Σεπτέμβριο του 1948 για τη συγκέντρωση των Ελληνόπουλων διέθετε 8 κρατικά παιδικά θεραπευτήρια. Από αυτά για τις ανάγκες των Ελληνόπουλων κρινόταν κατάλληλο το θεραπευτήριο στο Σόμποτιν στα τέσσερα κτίρια του οποίου θα μπορούσαν να στεγαστούν 200-300 παιδιά και πιθανά περισσότερα στην περίπτωση που απελευθερωνόταν τα θεραπευτήρια των ενηλίκων9. Παράλληλα γινόταν συζήτηση για εγκατάσταση στις νέες εγκαταστάσεις στο Μπλούντοβ όπου θα μπορούσαν να στεγαστούν 300 παιδιά. Από τα υπάρχοντα κέντρα της ΠΕΕ του Μπρνο επρόκειτο να παραμείνει σε λειτουργία το Ουνίτσοφ που στέγαζε 105 παιδιά και ανάλογα με τη συμφωνία το Κάρλοβ ενώ επρόκειτο να καταργηθούν τα θεραπευτήρια σε Οσκάβα, Πότστατ, Μπουντίσκοβιτσε και Λέσνα.
Η επιχείρηση ΒΕΛ τελεί την ημερομηνία που εκδίδεται έκθεση για την κατάσταση των παιδιών στις 9.10.1948 υπό την εποπτεία του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας. Ο επικεφαλής του κοινωνικού τομέα του ΤΣΕΣ βρίσκεται σε καθημερινή επαφή με την αρμόδια υπάλληλο και παράλληλα είναι μέλος της συντονιστικής επιτροπής που μαζί με το Μ. Χατζή εξασφαλίζει την επαφή με τους Έλληνες συντρόφους. Η συντονιστική επιτροπή δημιουργήθηκε σε σύσκεψη που παραβρίσκονταν ο Μ. Πορφυρογένης και ο Μ. Χατζής. Τα Ελληνόπουλα, σύμφωνα με τα νέα πλάνα, θα έπρεπε να συγκεντρωθούν σε τέσσερις περιοχές και στις τρεις περιφέρειες της Τσεχίας. Στις 14.10.1948 το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας αποστέλλει σχετική έκθεση στην κυβέρνηση. Σύμφωνα με αυτή μετά την ολοκλήρωση της συγκέντρωσης των παιδιών θα αποσταλούν στις περιοχές της Βοημίας, της Μοραβίας και της Οστράβας, πέραν των Τσέχων παιδαγωγών, και από ένας Έλληνας δάσκαλος. Τους Έλληνες δασκάλους θα συνδράμουν αγόρια και κοπέλες που αποφοίτησαν τρίμηνο σεμινάριο στο Βουκουρέστι. Για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ο Χατζής θα επέλεγε τις πιο μεγάλες εγγράμματες κοπέλες που διέθεταν θετική σχέση με τα μικρά παιδιά. Αυτές θα φρόντιζαν ώστε τα παιδιά να διδαχτούν ελληνικά. Οι Έλληνες επικεφαλείς υποσχέθηκαν να παραδώσουν αναγνωστικά αλλά η προσπάθειά τους βρέθηκε αντιμέτωπη με τεχνικά προβλήματα. Κατόπιν επιθυμίας των στελεχών της Δημοκρατικής Ελλάδας κρίθηκε απαραίτητη η μεταφορά όλων των Ελληνόπουλων από τη Σλοβακία στη Μοραβία.
Η Βοημία θα φιλοξενούσε τα παιδιά που παρέμειναν στην περιοχή Κάρλοβυ Βάρυ, συνολικά 515 άτομα, καθώς και αυτά που ήταν διασκορπισμένα σε άλλες περιοχές όπως στο Στραζ ναντ Νίσοου, Φορστ-Τσίστε και στο Κράσνε Πόλε10.
Τα παιδιά με φυματίωση άρχισαν να αποστέλλονται μεμονωμένα από το υπουργείο Υγείας στο Περιφερειακό Ίδρυμα για φυματικός στο Κόσουμπερκ. Στις 9.10.1948 βρισκόταν εκεί μόνο δύο μικροί ασθενείς ενώ άλλοι 5 μεταφέρθηκαν στο ίδιο σημείο μετά από 14 μέρες. Έκθεση για την Επιτροπή Περιφερειακής Πρόνοιας για τη νεολαία της Τσεχίας στις 20.12.1948 αναφέρει πως η συγκέντρωση των παιδιών στα Κάρλοβυ Βάρυ αριθμητικά δεν απέφερε αποτελέσματα καθώς μετακινήθηκαν σε αυτό το σημείο μόνο 373 άτομα11.
Στη Μοραβία στις 15.11.1948 θα συγκεντρώνονταν τα Ελληνόπουλα σε δύο νεοαποκτηθέντα κέντρα στο νομό Σούμπερκ, συγκεκριμένα 250 παιδιά θα φιλοξενούνταν στο Σόμποτιν και άλλα 250 στο Μπλούντοβ. Στο Ουνίτσοβ ήδη υπήρχαν 105 παιδιά σχολικής ηλικίας και στην Οσκάβα 50 παιδιά προσχολικής ηλικίας12.
Στη Σιλεσία τα Ελληνόπουλα επρόκειτο να συγκεντρωθούν σε νέες εγκαταστάσεις στο νομό Βίτκοβ. Στο Κλοκότσοβ με δυναμικότητα 450 ατόμων παιδικής ηλικίας σχεδιαζόταν να μετακινηθούν μέχρι τις 31.10.1948 παιδιά από τα θεραπευτήρια της Σιλεσίας στο Χούκβαλντ, Μέλτσ, Προστρέντνι Μπέτσβα και Σέπετνα. Στο Ντόλνι Βίκστεϊν μέχρι τις 31.10. 120 παιδιά μεγαλύτερα των 10 ετών από το Πότστατ και τα υπόλοιπα από το Μελτσ, όπου στις 15.10 επρόκειτο να φθάσουν τα Ελληνόπουλα από τη Σλοβακία. Στο Χόρνι Βίκστεϊν μεταφέρθηκαν ήδη 80 παιδιά από το Πέρμπενικ και 20 από το Λουμπόχνα. Άλλος ένας παιδικός σταθμός στην περιοχή της Σιλεσίας θα λειτουργούσε στο Ντάρκοφ του νομού Κάρβινα με δυναμικότητα 63 παιδιά μέχρις 6 ετών.
1.1.9 Κανονισμός λειτουργίας των παιδικών σταθμών. Το Ερευνητικό Παιδαγωγικό Ίδρυμα επεξεργάστηκε το φθινόπωρο του 1948 για τους επικεφαλείς των παιδικών σταθμών κανονισμό λειτουργίας τον οποίο ενέκριναν οι εκπρόσωποι της ΠΔΚΕ, οι Επιτροπές της ΕΒΟΠ και του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας. Οι γενικά ισχύοντες κανόνες αποτελούνταν από τον Κανονισμό για τους σταθμούς παιδιών προσχολικής ηλικίας (2/6 ετών) από τον Κανονισμό για τους σταθμούς Ελληνόπουλων ηλικίας από 6 έως 14 ετών και τον Κανονισμό για τους σταθμούς Ελληνόπουλων άνω των 14 ετών οι οποίοι τέθηκαν σε εφαρμογή μετά τη συγκέντρωση των Ελληνόπουλων στους μόνιμους πλέον σταθμούς και σε κάθε περίπτωση πριν τη λήξη του εμφύλιου πολέμου το καλοκαίρι του 1949. Όπως αναφερόταν στον πρόλογο των Κανονισμών καθήκον των σταθμών ήταν να παρέχουν στα Ελληνόπουλα ένα προσωρινό καταφύγιο που να τους αντικαθιστά την οικογενειακή θαλπωρή, να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να τους διαπαιδαγωγήσουν έτσι ώστε να καταστούν δημοκρατικοί πολίτες στην πατρίδα τους13.
Για την αδιάλειπτη λειτουργία της επιχείρησης ΒΕΛ εκδόθηκε στις 7.12.1948 οδηγία με την οποία απαγορεύονταν οι επισκέψεις στους παιδικούς σταθμούς Ελληνόπουλων και ίσχυε για όλα τα άτομα, ακόμα και τους Έλληνες. Η είσοδος επιτρεπόταν μόνο κατόπιν γραπτής άδειας που εξέδιδε το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας. Κατόπιν σχετικού αιτήματος των εκπροσώπων της Δημοκρατικής Ελλάδας το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας οργάνωσε τον Ιανουάριο του 1949 φωτογράφηση των Ελληνόπουλων που εκείνη την περίοδο ζούσαν στην Τσεχοσλοβακία. Το υπουργείο ανέθεσε στις ΠΕΕ να ερευνήσουν στις νομαρχίες που υπήρχαν παιδικοί σταθμοί με Ελληνόπουλα ποιες εταιρείες θα ήταν πρόθυμες να αναλάβουν την έκδοση πέντε φωτογραφιών διαβατηρίου για κάθε παιδί, πόσο χρόνο θα χρειαζόταν και το κόστος της εργασίας.
1.1.10 Έφηβοι ικανοί προς εργασία. Τα μεγαλύτερα παιδιά που συμπλήρωσαν στους σταθμούς τα 15 έτη κατατάσσονταν σε παραγωγικές μονάδες. Ο Έλληνας επιθεωρητής Κωνσταντίνος (Αθανάσιος Γεωργίου) στις 14.12.1948 απευθύνθηκε στην ΠΕΕ Μπρνο με το αίτημα αποστολής 50 παιδιών στο εργοστάσιο Bata της πόλης Ζλιν. Αναφερόμενος στη συμφωνία για την εργασιακή τακτοποίηση των Ελληνόπουλων υπενθύμιζε πως αυτές οι περιπτώσεις κυμαίνονται από 70 έως 100 άτομα ενώ ρωτούσε ταυτόχρονα για τη δυνατότητα εργασίας κοριτσιών που είχαν συμπληρώσει τα 14. Ταυτόχρονα επισήμανε την ανάγκη για ολοκλήρωση της διάθεσης ρουχισμού και υποδημάτων στα Ελληνόπουλα και στο ελληνικό προσωπικό των σταθμών στη Μοραβία. Ανέμενε δε απάντηση εκ μέρους της τσεχοσλοβάκικης Εθνικής Τράπεζας σχετικά με τα δηνάρια για τα Ελληνόπουλα.
1.1.11 Χριστούγεννα 1948. Το 1948 γιόρτασαν τα Ελληνόπουλα στην Τσεχοσλοβακία τα πρώτα Χριστούγεννα. Ο ΤΣΕΣ στην Πράγα ζήτησε από το υπουργείο Παιδείας να απευθυνθεί στους μαθητές των δημοτικών σχολείων ζητώντας τους να συστήσουν την αποστολή μικροδώρων, παιχνιδιών και στολιδιών για τα χριστουγεννιάτικα δέντρα. Ο υπουργός συνέστησε στο δελτίο αναφοράς στις 16.11.1948 να γίνουν αναφορές στα Τσεχόπουλα για το θέμα των αγώνων στην Ελλάδα και να δοθούν εξηγήσεις προκειμένου να ξυπνήσουν το ενδιαφέρον τους για τη μοίρα των παιδιών και τη δράση του αντιλαϊκού καθεστώτος στην Ελλάδα. Στη Μοραβία και στη Σιλεσία η ΠΕΕ Μπρνο κάλεσε όλους τους σταθμούς να γνωστοποιήσουν τις ανάγκες στους για χειμερινά ενδύματα (αντίστοιχο ερώτημα υποθέτουμε πως έθεσε και η ΠΕΕ Πράγας). Από το υπουργείο Εσωτερικού Εμπορίου η ΠΕΕ έλαβαν δελτία για παπούτσια τα οποία διατέθηκαν κατά τη διάρκεια της μετακίνησης των παιδιών από τα θεραπευτήρια στους σταθμούς ενώ ποσό επιπλέον παπουτσιών τοποθετήθηκε στις αποθήκες των ΠΕΕ. Τα χειμερινά ενδύματα αποστάλθηκαν λίγο πριν τα Χριστούγεννα από τις ΠΕΕ της Πράγας, του Μπρνο και της Οστράβας. Όσα από τα ρούχα έφτασαν με καθυστέρηση αποθηκεύτηκαν στην ΠΕΕ Πράγας ενώ οι ΠΕΕ Μπρνο και Οστράβας έλαβαν εντολή να ζητήσουν τα νούμερα που τους έλειπαν.
1.1.12 Δεύτερη άφιξη Ελληνόπουλων στην Τσεχοσλοβακία τον Φεβρουάριο του 1949. Υπήρχε η εντύπωση πως μετά τη χειμερινή συγκέντρωση των Ελληνόπουλων ο ΤΣΕΣ δεν θα είχε να επιλύσει άλλα επείγοντα καθήκοντα. Οι γεννήσεις ανήκουν στα χαρμόσυνα γεγονότα της ανθρώπινης ύπαρξης. Έτσι στις 6 Ιανουαρίου 1949 καταγράφηκε στον παιδικό σταθμό του Σόμποτιν μία από τις πρώτες γεννήσεις Ελλήνων που είδαν το πρώτο τους φως όχι στην πατρίδα τους αλλά στο έδαφος της μακρινής Τσεχοσλοβακίας. Η κόρη των γονιών Λάρισα βαφτίστηκε, κατά την επιθυμία των γονιών της, σε καθολική εκκλησία και έλαβε το όνομα Κατερίνα – Λιμπούσε – Αυγουστίνα. Νονός της ήταν ο υπουργός Βιομηχανίας Αύγουστος Κλίμεντ, ο οποίος δώρισε στην κουμπαρούλα του ένα βιβλιάριο καταθέσεων. Στην τελετή παραβρέθηκαν εκ μέρους του ΤΣΕΣ ο αντιπρόεδρος και ο επικεφαλής του κοινωνικού τομέα. Σύντομα ωστόσο επακολούθησαν κι άλλες γεννήσεις Ελληνόπουλων σε άλλα σημεία της Τσεχοσλοβακίας. Κατόπιν αιτήματος της αντάρτικης κυβέρνησης η Τσεχοσλοβακία εξέφρασε την προθυμία της να υποδεχθεί κι άλλη ομάδα Ελληνόπουλων ο αριθμός των οποίων θα έφτανε μέχρι τα 1.000 άτομα. Λίγο πριν την άφιξή τους τα παιδιά που είχαν φτάσει το 1948 είχαν τοποθετηθεί σε 23 παιδικούς σταθμούς14. Στις αρχές Φεβρουαρίου, στις 6.2.1949 έφτασε στην Τσεχοσλοβακία μια νέα αποστολή με περίπου 555 παιδιά και 24 μητέρες και δασκάλους, σύμφωνα με μαρτυρίες προσφύγων που έφτασαν από το γιουγκοσλαβικό Μπούλκες. Επρόκειτο για την πέμπτη αποστολή παιδιών που έφτασε στο κέντρο υποδοχής Μαριάνσκε Λάζνιε της Βοημίας ενώ στη σχετική κατάσταση καταγράφηκαν 500 παιδιά. Τα παιδιά που ήταν πολύ μικρής ηλικίας έφτασαν στην κυριολεξία μισόγυμνα, δεν διαθέτουν ούτε βρακάκια, ούτε πανωφόρια, ούτε κάλτσες, όπως σημειώνει σε αναφορά της στις 8.2.1949 η αντιπρόεδρος του ΤΣΕΣ την οποία απηύθυνε στη βιομηχανία ραπτικής στο Προστέγιοφ συνοδευόμενη από έκκληση για άμεση αποστολή βοήθειας. Το υπουργείο Εσωτερικού Εμπορίου επέτρεψε όπως και την πρώτη φορά για τα 2.500 παιδιά την μαζική αποστολή ενδυμάτων με τη σύσταση στον ΤΣΕΣ να απευθυνθεί και πάλι στο Προστέγιοφ όταν το θεωρήσει απαραίτητο. Η αντιπρόεδρος του ΤΣΕΣ υπενθυμίζει πως τα παιδιά που έφτασαν το 1948 ντύθηκαν τους πρώτους μήνες χάρις στους εράνους και έτσι δεν στερήθηκαν ρουχισμού μέχρι το χειμώνα. Η νέα φουρνιά όμως των παιδιών ο ΤΣΕΣ αδυνατεί να τα ντύσει και δεν μπορεί και πάλι να απευθυνθεί σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα για τρίτη φορά στον τσεχικό λαό ζητώντας νέα βοήθεια. Κατά τα άλλα οι προηγούμενοι έρανοι απέφεραν μεν μεγάλες ποσότητες ρουχισμού η ποιότητά του όμως δεν ήταν η καλύτερη. Το σύνολο των παιδιών στους σταθμούς μειώθηκε σχετικά κατόπιν της εργασιακής τακτοποίησης των μεγαλυτέρων σε ηλικία15. Για τα παιδιά των νέων αποστολών που έφθασαν το 1949 δεν εκδόθηκαν οι ροζ ταυτότητες όπως τουλάχιστον μπορούμε να συμπεράνουμε από την τακτική που ακολουθήθηκε στο Ράτσεκ έναν από τους νέους σταθμούς των Ελληνόπουλων.
Τον Φεβρουάριο του 1949 συνεχίζει να επικρατεί η προοπτική για μια σύντομη επιστροφή των Ελληνόπουλων στην πατρίδα τους. Σε έκθεση που έστειλε το υπουργείο Πρόνοιας στις 17.2.1949 στην Προεδρία της κυβέρνησης επισημαίνεται πως οι σταθμοί έχουν δημιουργηθεί κατά τέτοιον τρόπο ώστε μετά την επιστροφή των παιδιών στην ελεύθερη Ελλάδα να είναι σε θέση να καλύψουν άψογα εσωτερικές ανάγκες. Στο Σόμποτιν οικοδομείται νέο συγκρότημα για επισκέπτες δυναμικότητας 800 – 1.000 κλινών με σχολείο, βοηθητικό ιατρικό κέντρο και με κεντρικό πλυντήριο. Η οικοδόμηση νέων σταθμών έρχεται αντιμέτωπη με την ανεπάρκεια ειδικευμένου προσωπικού. Στους σταθμούς γίνεται προσπάθεια να αποσταλούν άτομα με θετική σχέση έναντι του καθεστώτος. Ενδιαφέρον εκδηλώνουν για τη θέση των νηπιαγωγών απόφοιτες σχολών που συγκεντρώνουν αποκλειστικά κοπέλες. Η έκτη αποστολή παιδιών έφτασε στις 4.3.1949 στο κέντρο υποδοχής Μαριάνσκε Λάζνιε με 513 παιδιά. Την περίοδο Μάρτιος-Απρίλιος 1949 εξυφαίνεται το Σχέδιο διανομής Ελληνόπουλων και Μακεδονόπουλων ανά ηλικία και εθνικότητα. Στους σταθμούς Γιντρζίχοβιτσε, Στράζ ναντ Νίσοου, Ούντσιν, Σάμοριν, Κόχανοφτσε, Όσκαβα και Σόμποτιν σχεδιάστηκε να συγκεντρωθούν τα παιδιά που μιλούσαν μακεδόνικα ενώ στους σταθμούς Βέλκι και Μάλι Ραντόσοφ, Φορστ, Τσίστα και Λέβιν θα μεταφέρονταν τα παιδιά που μιλούσαν ελληνικά. Δεν μπορούμε να αποδείξουμε την εφαρμογή αυτού του σχεδίου. Υπάρχει ωστόσο μία αναφορά που σημειώνει ότι κατόπιν συμφωνίας του ΤΣΕΣ και των Ελλήνων συντρόφων από τον Ελληνικό παιδικό σταθμό Ράτσεκ στις 20.8.1949 θα μετακινούνταν τέσσερα Μακεδονόπουλα μεγαλύτερα των έξι ετών στον παιδικό σταθμό Σόμποτιν.
1.1.14 Τρόποι επικοινωνίας μεταξύ υπηρεσιών και παιδικών σταθμών. Με το νόμο αριθμός 280 στις 21.12.1948 οι Περιφερειακές Εθνικές Επιτροπές σταμάτησαν να λειτουργούν και αντικαταστάθηκαν από της Εθνικές Επιτροπές Περιοχών (ΕΕΠ) και την Κεντρική Εθνική Επιτροπή της πρωτεύουσας Πράγας. Οι διευθύνσεις των παιδικών σταθμών, σύμφωνα με οδηγία του Κοινωνικού Τομέα του ΤΣΕΣ θα έπρεπε αρχής γενομένης από τις 16.2.1949 να αποτείνονται στους κοινωνικούς τομείς των ΕΕΠ δια των γραφείων Πρόνοιας και Νεολαίας των νομαρχιακών επιτροπών και όχι στα κεντρικά της Ελληνικής Επιχείρησης στην Πράγα. Στα κεντρικά οι σταθμοί θα έπρεπε να αποτείνονται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ήτοι όταν τα αιτήματά τους αδυνατούσαν να τα προωθήσουν οι υπεύθυνοι πρόνοιας των περιοχών. Ειδικότερα οι σταθμοί μπορούσαν να απευθύνονται στα κεντρικά στην περίπτωση που το αίτημά τους απευθύνονταν σε κάποια κεντρική αρχή της Τσεχοσλοβακίας καθώς όλες οι αρχές απέρριπταν τα αιτήματα στην περίπτωση που δεν συνοδεύονταν από συνοδευτική σύσταση του ΤΣΕΣ. Ο ΤΣΕΣ επιπλέον σύστησε σε εκείνους τους παιδικούς σταθμούς που δεν διέθεταν όργανα αυτοδιοίκησης να τα καθιερώσουν διότι αποδείχθηκαν από τη δράση τους χρήσιμα. Ο Κοινωνικός Τομέας του ΤΣΕΣ ανέθεσε στις διοικήσεις των σταθμών να αποκτήσουν στενές επαφές με τις τοπικές, νομαρχιακές και περιφερειακές γραμματείες του ΚΚΤσ., της Ένωσης νεολαίας και των συνδικάτων στις μεγάλες επιχειρήσεις. Για να εξασφαλιστεί η συνέχεια της συνεργασίας σε προσωπικό επίπεδο οι υπάλληλοι που ήταν αρμόδιοι για αυτές τις υποθέσεις στις πρώην ΠΕΕ πέρασαν στη δικαιοδοσία των ΕΕΠ. Για τους σταθμούς των Ελληνόπουλων ορίστηκαν υπεύθυνοι που θα εξασφάλιζαν τη σύνδεση με της Εθνικές Επιτροπές Περιοχών. Οι απεσταλμένοι του ΤΣΕΣ συμμετείχαν σε συσκέψεις εργασίας με τους διευθυντές των παιδικών σταθμών που πραγματοποιούνταν στις έδρες των ΕΕΠ. Σε σχετική σύσκεψη στην ΕΕΠ του Πίλζεν τονίστηκε πως η Επιτροπή θα πρέπει να φροντίσει για τη λειτουργία των σταθμών από πολιτικής και οικονομικής άποψης και πως οι απεσταλμένοι του ΤΣΕΣ είναι κατ΄ εξοχήν πολιτικά στελέχη τα οποία η ΕΕΠ θα πρέπει να βοηθά σε όλες τις υποθέσεις.
Μάλλον σε ξέσπασμα συγκίνησης αποδίδεται η έγκριση της επιθυμίας ορισμένων Ελληνόπουλων από το κέντρο υποδοχής Βσέμπορζιτσε να αλληλογραφήσουν με συγγενείς τους που βρίσκονταν στις ΗΠΑ. Κάποιος επιμελής υπάλληλος σημείωσε το ποσό των 15 κορωνών για γραμματόσημα που αγοράστηκαν προκειμένου να αποσταλούν τα γράμματα των παιδιών στις ΗΠΑ. Άλλως οι κανόνες αλληλογραφίας των παιδιών καθορίζονταν σε οδηγία που απέστειλε στις 24.1.1949 ο ΤΣΕΣ στις ΠΕΕ Πράγας, Μπρνο και Οστράβας. Στις διοικήσεις των σταθμών με Ελληνόπουλα γνωστοποιήθηκε πως από εκείνη την ημέρα τα παιδιά δεν θα στέλνουν ούτε θα παραλαμβάνουν γράμματα προς ή από το εξωτερικό. Τα γράμματα από ή προς τις Λαϊκές Δημοκρατίες θα παραδίδονται από το διευθυντή των σταθμών στον Έλληνα παιδαγωγικό υπεύθυνο ενώ τα γράμματα από ή προς τον υπόλοιπο κόσμο θα αποστέλλονται από τη διεύθυνση του σχολείου κάθε 1η και 15 του μήνα στους Έλληνες επικεφαλείς των περιοχών. Για τους σταθμούς Μόστοβ, Γιντρζίχοβιτσε, Κυσίμπλ Κυσέλκα και Χόμουτοβ, υπεύθυνη περιοχής ορίστηκε η Όλγα Σαββίδου στο Κυσίμπλ Κυσέλκα. Για τους σταθμούς Στάρε Σπλάβυ, Ούντσιν, Φορστ, Τσίστα, Λέβιν, Τέπλιτσε-Σάνοβ και Στραζ ναντ Νίσοου ο Ναούμ Σουπέρκας στο Ούντσιν. Για τους σταθμούς της Μοραβίας και της Σλοβακίας ο Παύλος Σούλης στο Μπλούντοβ και για τους σταθμούς της Σιλεσίας ο Γιώργος – Φίλιππος Μάνγκος στο Κλοκότσοβ. Με δελτίο στις 16.2.1949 προς της Διευθύνσεις των σταθμών για Ελληνόπουλα και Μακεδονόπουλα στάλθηκαν πρόσθετες εξηγήσεις για την αλληλογραφία των παιδιών με το εξωτερικό με τις οποίες ορίζονταν ότι σε κάθε γράμμα από το εξωτερικό τα παιδιά μπορούν να στείλουν απάντηση του πολύ δυο φορές το μήνα. Κατέστη απαραίτητο το άνοιγμα καταστάσεων που θα τηρούσε το ελληνικό προσωπικό με τον Τσεχοσλοβάκο επικεφαλής για την αλληλογραφία των παιδιών. Τα γράμματα που δεν προορίζονται για τις Λαϊκές Δημοκρατίες κατευθύνονται κατ΄ αρχήν προς τους υπεύθυνους περιοχών. Αυτοί ήταν ο Ναούμ Σουπούρκας που στο μεταξύ μετακόμισε στο Στάρε Σπλάβυ, ο Παύλος Σούλης στο Μπλούντοβ και στη συνέχεια στο Σόμποτιν, ο Φίλιππος Μάνγκος στο Κλοκότσοβ και η Όλγα Σαββίδου στο Κυσίμπλ Κυσέλκα. Τα γράμματα προς το εξωτερικό θα πρέπει να συνοδεύονταν από τη διεύθυνση του αποστολέα στην οποία αναγράφονταν το όνομα του παιδιού και η ονομασία του παιδικού σταθμού χωρίς άλλο γεωγραφικό προσδιορισμό με τη συμπλήρωση: Comitet Grec, Praha II, Gottwaldovo nábřeží 250 (όπου βρισκόταν η έδρα του ΤΣΕΣ και δεν ήταν άλλη από το γνωστό κτίριο Μάνες. Στη συνέχεια τα γραφεία μεταφέρθηκαν στη Vladislavova 16, Praha II.) Όλα τα γράμματα θα έπρεπε να εξεταστούν από Έλληνα δάσκαλο. Γράμματα που έστελναν παιδιά από έναν σταθμό σε άλλο θα συγκεντρώνονταν από τον υπεύθυνο του σταθμού και θα ταχυδρομούνταν δυο φορές το μήνα. Λόγω μη κατανόησης της συμπληρωματικής εγκυκλίου οι σταθμοί έστελναν για έλεγχο στα κεντρικά της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Πράγα ακόμα και τα γράμματα που τα παιδιά έστελναν σε φίλους τους σε άλλους σταθμούς που βρισκόταν στο έδαφος της Τσεχοσλοβακίας.
ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΑ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΑ 1949 – 1951
1.2.1 Ίδρυση οργάνου Ελληνική Επιχείρηση. Στις 12.7.1949 ανέλαβε τη φροντίδα για όλους τους Έλληνες πολίτες στην Τσεχοσλοβακία – παιδιά και ενήλικες – το νέο όργανο Ελληνική Επιχείρηση που δημιουργήθηκε στα πλαίσιο του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας (ΥΕΚΠ). Είχε την ευθύνη της και λογιστικά μέχρι τις 30.12.1951 σε συνεργασία με τον ΤΣΕΣ. Η φιλοξενία που παρέχει η Τσεχοσλοβακία λαμβάνει χαρακτήρα μόνιμης μέριμνας για την ελληνική προσφυγιά. Η απευθείας μέριμνα για της Ελληνόπουλα εκ μέρους του ΤΣΕ Συνδέσμου και του ΥΕΚΠ ολοκληρώνεται στις 31.8.1949, ημέρα που όλως τυχαίως καταφθάνει στην Τσεχοσλοβακία η πρώτη αποστολή ενηλίκων, και αντικαθίσταται από τη μέριμνα που είχε ανατεθεί στις Εθνικές Επιτροπές Περιοχών. Σε αυτές από την 1.9.1949 ανατίθεται και η διαχείριση των σταθμών με τα Ελληνόπουλα. Το ΥΕΚΠ διαχειρίστηκε την υπόθεση των σταθμών απλά και μεθοδικά. Με το πέρασμά τους στην Ελληνική Επιχείρηση η φιλοξενία στους παιδικούς σταθμούς λαμβάνει ισχυρότερο πολιτικό χαρακτήρα16.
Στις Επιτροπές των περιοχών ανατέθηκε ο επισταμένος έλεγχος του προσωπικού που στελέχωνε τους σταθμούς και με διαρκείς διασταυρώσεις όλων των υπαλλήλων στόχευαν στην επάνδρωση των σταθμών με τα καλύτερα από άποψη ειδίκευσης και πολιτικής κατεύθυνσης άτομα που θα αφιερωνόταν πλήρως στην επιτυχία της Ελληνικής Επιχείρησης. Οι Επιτροπές θα προσλάμβαναν από 31.8.1949 νέο προσωπικό εξ ονόματος του ΤΣΕΣ ο οποίος θα αποτελούσε τον εργοδότη τους και θα ήταν υπεύθυνος για όλα τα θέματα προσωπικού. Όλα τα σχετικά έξοδα της Επιχείρησης θα καλύπτονταν από τον ΤΣΕΣ και θα καταβάλλονταν στις Επιτροπές σύμφωνα με τις οδηγίες που είχαν συνταχθεί σε σύσκεψη στις 26.7.1949. Το υπουργείο εξέφρασε την ελπίδα ότι η ΕΕΠ θα εκπληρώσουν αυτό το σημαντικό, από κοινωνική και πολιτική άποψη, καθήκον εγκαίρως και ότι η μέριμνα για τα Ελληνόπουλα και τα Μακεδονόπουλα θα προσλάμβανα παραδειγματικό χαρακτήρα βγάζοντας ασπροπρόσωπη την Τσεχοσλοβάκικη Λαϊκή Δημοκρατία στα μάτια του δημοκρατικού κόσμου ενώ προέτρεπε να αναπτυχθεί και σχετική άμιλλα μεταξύ των ΕΕΠ. Η μεταφορά των αρμοδιοτήτων για τη μέριμνα των Ελληνόπουλων στις ΕΕΠ είχε γίνει όπως είναι φυσικό εν γνώση του Διεθνούς Τμήματος του ΚΚΤσ.
1.2.2 Η τρίτη άφιξη Ελληνόπουλων στην Τσεχοσλοβακία την περίοδο Αύγουστος – Νοέμβριος 1949. Νέα Ελληνόπουλα καταφτάνουν στην Τσεχοσλοβακία μαζί με τους ενήλικες πρόσφυγες αμέσως μετά τη λήξη του εμφύλιου. Η άφιξή τους εξελίχθηκε ως εξής: Στις 31.8.1949 έφτασαν μαζί με ενήλικες από τη Γιουγκοσλαβία στο κέντρο υποδοχής Λέσανι της Βοημίας 450 παιδιά ηλικίας μέχρι 6 ετών, 25 παιδιά ηλικίας μέχρι 14 ετών, σύνολο 475 παιδιά. Στις 2.9.1949 έφτασαν μαζί με τη δεύτερη αποστολή ενήλικων από τη Γιουγκοσλαβία 29 παιδιά μέχρις 6 ετών και 115 παιδιά μέχρις 14 ετών, σύνολο 144 παιδιά. Στις 2.9.1949 φτάνει και τρίτη αποστολή ενηλίκων με 77 παιδιά, εκ των οποίων 21 μέχρις 6 ετών και 56 μέχρις 14 ετών. Στις 10.9.1949 έφτασε με την αποστολή των ενηλίκων ακόμα ένα παιδί ηλικίας μέχρις 6 ετών. Στο μεταξύ έφτασε στις 13.9.1949 στην Τσεχοσλοβακία η τελευταία, έβδομη στη σειρά, αποστολή που αποτελούνταν αμιγώς από παιδιά. Αυτά ανέρχονταν σε 325 οδηγήθηκαν στον σταθμό υποδοχής Μπόχνοβ κοντά στα Κάρλοβυ Βάρυ. Στις 30.10.1949 ο τσεχοσλοβάκικος Οργανισμός Σιδηροδρόμων μετέφερε από το μεθοριακό σταθμό Πέτροβιτσε, που βρίσκεται σε πολωνικά σύνορα, Ελληνόπουλα που μέσω Πολωνίας και Τσεχοσλοβακίας κατευθύνθηκαν στην Ουγγαρία. Είναι αξιοπρόσεχτο πως αυτό συνέβη μετά τις 15.8.1949, ημέρα που η Ουγγαρία κατέστη Λαϊκή Δημοκρατία. Στις 5.11.1949 έφτασαν με την αποστολή ενηλίκων 364 παιδιά ηλικίας μέχρις 6 ετών και 37 μέχρις 14 ετών, σύνολο 401 παιδιά. Με τις αποστολές ενηλίκων προστέθηκαν έτσι, πέραν των 325 προαναφερθέντων της αμιγώς παιδικής αποστολής, άλλα 1.098 παιδιά εκ των οποίων ορισμένα τοποθετήθηκαν στους παιδικούς σταθμούς ενώ άλλα παρέμειναν μαζί με τους ενήλικες.
1.2.3 Κατανομή Ελληνόπουλων στους παιδικούς σταθμούς το 1949. Σύμφωνα με την κατάσταση στις 21.11.1949 προστέθηκαν 6.015 νέοι πρόσφυγες από την Ελλάδα, ενήλικες και παιδιά. Από αυτούς 699 άτομα, εκ των οποίων 491 παιδιά και 208 μητέρες οδηγήθηκαν σε παιδικούς σταθμούς17. Από τα νέα ονόματα των σταθμών υποθέτουμε πως το 1949 διατέθηκαν νέες εγκαταστάσεις για την κάλυψη των αναγκών του νέου κύματος. Από τις αριθμητικές καταστάσεις για τις μετακινήσεις παιδιών, μητέρων και παιδαγωγών από τα κέντρα υποδοχής στο Λέσανι και στο Μικούλοβ προς τους παιδικούς σταθμούς δεν υπάρχουν στοιχεία για τη μοίρα διάφορων ατόμων. Που και που στα αρχεία συναντάμε σχετικές αναφορές. Στις 19.10.1949 π.χ. ο ΤΣΕΣ αναφέρει στο κέντρο του κέντρο υποδοχής του ΥΕΚΠ στο Λέσανι ότι βάσει απόφασης της Κεντρικής Επιτροπής των Ελλήνων αναθέτει στον Αντώνη Χρυσάφη τη θέση του δάσκαλου μουσικής στον σταθμό Λιμπιέχοβ.
Από τον Σεπτέμβριο του 1949 τα Ελληνόπουλα στους παιδικούς σταθμούς άρχισαν να διδάσκονται την τσεχική γλώσσα. Ο Π. Κόκκαλης εξέφρασε την επιθυμία να παρασχεθεί μόρφωση στα Ελληνόπουλα και στα Μεκεδονόπουλα στην τσεχική γλώσσα. Οι επικεφαλής της ΕΒΟΠ στην κεντρική έδρα της οργάνωσης, που εκείνη την περίοδο βρισκόταν ήδη στη Βουδαπέστη, εξέφρασαν την άποψη πως η τσεχική γλώσσα μπορεί να αποτελέσει το μοναδικό μέσο για τη συστηματική σχολική εκπαίδευση των Ελληνόπουλων. Οι υπεύθυνοι έλαβαν μέρος σε σεμινάριο προκειμένου να γνωριστούν με τη διδακτική ύλη των εθνικών σχολείων της Τσεχίας. Πως θα μπορούσαν να βοηθήσουν οι Τσέχοι δάσκαλοι στους παιδικούς σταθμούς τα Ελληνόπουλα και τα Μακεδονόπουλα; Οι Τσέχοι δάσκαλοι των σταθμών στις 11.9.1949 κλήθηκαν σε άμιλλα για την ανάδειξη των καλύτερων Ελλήνων δασκάλων. Στους Τσέχους δασκάλους ανατέθηκε το καθήκον να προετοιμάσουν τους Έλληνες που τους παραχωρήθηκαν για τη διδασκαλία της επόμενης ημέρας. Κατά πόσο συνδέεται η αλλαγή διδασκαλίας στους παιδικούς σταθμούς, που μέχρι τότε διεξάγονταν στην ελληνική γλώσσα, με την ήττα του ΔΣΕ και την εξάλειψη της ελπίδας για σύντομη επάνοδο των παιδιών στην Ελλάδα;
Το Δελτίο του ΤΣΕΣ αρ. 19 στις 23.11.1949 μας αποκαλύπτει μια σημαντική αλλαγή, αν και τυπική, που συνδέεται με την ήττα του ΔΣΕ. Οι Παιδικοί Σταθμοί Ελληνόπουλων αλλάζουν την ονομασία τους και μετονομάζονται σε Παιδικούς Σταθμούς για τα παιδιά, και σε Σταθμούς Νέων για τους έφηβους. Στους μη έχοντες εργασία στους σταθμούς, ακόμα και στους φίλους των υπαλλήλων, απαγορεύεται η είσοδος. Οι επισκέπτες θα πρέπει να διαθέτουν σχετική άδεια εισόδου που εκδίδει είτε το ΥΕΚΠ είτε ο ΤΣΕΣ. Στις 1.12.1949 συγκαλείται υπό την προεδρία του Μπ.Γκέμιντερ σύσκεψη στην ΚΕ του ΚΚΤσ. στην οποία συμμετέχουν ο Μ. Πορφυρογένης, ο Π. Κόκκαλης, ο Γ. Καραμίχας και ο Β. Γεωργίου εκ μέρους της ελληνικής προσφυγιάς. Εκτός από το θέμα της εργασιακής αποκατάστασης των ενηλίκων συζητούν και το θέμα των παιδιών. Τα 4.500 Ελληνόπουλα ήταν εγκατεστημένα σε 40 σταθμούς. Ακόμα μια φορά επαναλήφθηκε η ανάγκη συγκέντρωσης των παιδιών σε μεγαλύτερα σύνολο για λόγους τόσο πολιτικούς όσο και οικονομικούς. Στους σταθμούς θα τεθεί η ισχύς για διαχωρισμό της ανατροφής των παιδιών από τις μάνες που ζουν στο σταθμό και αυτό βάσει της αρχής ότι υπεύθυνη για κάθε 10 παιδιά θα είναι μία μάνα ενώ στα μεγαλύτερα παιδιά αυτή η αναλογία θα είναι 1 μάνα για 25 παιδιά. Ο Μπ. Γκέμιντερ πρότεινε να ερευνηθεί το ενδεχόμενο απελευθέρωσης μοναστηριών προκειμένου να διατεθούν στα παιδιά. Λήφθηκε υπόψη η δυνατότητα δημιουργίας μεγάλου σταθμού στο Κυσίμπλ Κυσέλκα και η επέκταση του σταθμού στο Κράσνε Πόλε. Εγκρίθηκε επίσης η θέση για συγκέντρωση των παιδιών ηλικίας 15 έως 18 ετών σε σχολές μαθητείας ανά 100 άτομα, διαπιστώθηκε όμως πως δεν υπάρχουν ακόμα οι απαραίτητες εγκαταστάσεις. Ήδη την άνοιξη του 1949 τακτοποιήθηκαν εργασιακά σε υφαντουργεία στο Νάχοντ, στο Φρύντεκ, στο Κέρχαρτιτσε και στο Τέπλιτσε 204 κορίτσια.
Από τον ερχομό των πρώτων Ελληνόπουλων στην Τσεχοσλοβακία στις 23.4.1948 μέχρι τις 31.12.1949 σταδιακά δοκιμάστηκαν περισσότερες από 69 κτιριακές εγκαταστάσεις που βρισκόταν στο έδαφος όλης της χώρας, σε όλες τις περιφέρειας της Τσεχίας καθώς και στη Σλοβακία18.
1.2.4 O αριθμός των παιδιών στους σταθμούς το 1950. Η έκθεση για την εγκατάσταση των ενήλικων προσφύγων στις 6.3.1950 αναφέρει 844 παιδιά που από τις αποστολές των ενηλίκων μεταφέρθηκαν σε παιδικούς σταθμούς. Σε αυτούς τους σταθμούς σύμφωνα με την υπηρεσιακή κατάσταση για το 1950 βρισκόταν ήδη νωρίτερα 3.875 παιδιά τα οποία έφτασαν την περίοδο 1948-1949 με οχτώ παιδικές αποστολές. Άλλη κατάσταση που κάνει λόγο για επτά αποστολές παιδιών και τις κατατάσσει χρονολογικά αριθμεί τα παιδιά σε 3.550,δηλαδή κατά 325 άτομα λιγότερα. Είναι άγνωστο εάν τα 325 παιδιά δεν ανήκουν στη μη αριθμημένη αποστολή που έφτασε στις 26.4.1948. Το σύνολο των 3.875 παιδιών πάλι δεν συμφωνεί ούτε με την κατάσταση του 1948 ούτε με αυτή του 1949. Ένα τμήμα της διαφοράς μπορεί να εξηγηθεί από τους θανάτους Ελληνόπουλων καθώς και από τη λαθεμένη καταγραφή της παραμονής τους σε θεραπευτήρια και νοσοκομεία. Από το 1948 μέχρι τις 30.11.1950 πέθαναν στην Τσεχοσλοβακία 21 Ελληνόπουλα. Οι νεολαίοι με ηλικία μεγαλύτερη των 15 ετών, που εργαζόταν σε επιχειρήσεις, περιλαμβάνονται στο σύνολο των 4.824 παιδιών το οποία ζούσαν σε σταθμούς και εστίες. Εκτός αυτών καταγράφονται στην κατηγορία παιδιά και νεολαία από 0-20 ετών 330 άτομα στο κέντρο του Μικούλοβ και άλλα 669 άτομα στα χωριά εγκατάστασης. Το άθροισμα αυτών των αριθμών είναι 5.823 παιδιά και έφηβοι Έλληνες το 1950. Επιπλέον παιδιά έφτασαν στην Τσεχοσλοβακία αργότερα στα πλαίσια της επιχείρησης για την επανένωση των οικογενειών, ορισμένα δε από αυτά κατευθύνθηκαν, με τη συγκατάθεση των γονιών τους, σε παιδικούς σταθμούς.
1.2.5 Καθοδήγηση των δραστηριοτήτων στους σταθμούς. Για τους σταθμούς που μεριμνούσαν για τα Ελληνόπουλα ίσχυαν αντί των αρχικών οδηγιών που επεξεργάστηκαν βάσει των επιθυμιών της Προσωρινής Κυβέρνησης νέες ενιαίες οδηγίες που ρύθμιζαν τη λειτουργία και των τσεχοσλοβάκικων παιδικών σταθμών. Η παλαιότερες αναφέρονται ως Οδηγίες για την ίδρυση και τη λειτουργία παιδικών σταθμών για παιδιά σχολικής ηλικίας 1034/1950. Ένα νέο στοιχείο αποτελεί επίσης το σχέδιο εργασίας για την Ελληνική πολιτική προσφυγιά που εγκρίθηκε από το Διεθνές Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΤσ. Για τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1950 αναθέτει το καθήκον για την καθιέρωση της διδασκαλίας σε Ελληνόπουλα και Μακεδονόπουλα βάσει των σχετικών τσεχοσλοβάκικων νόμων. Αναθέτει επίσης τη λειτουργία σεμιναρίου διάρκειας έξι εβδομάδων για τους Τσέχους διευθυντές των παιδικών σταθμών και για τους αντικαταστάτες τους. Στη διάρκεια αυτού του σεμιναρίου που σύμφωνα με το πλάνο εργασίας θα διεξάγονταν τα τελευταίο τρίμηνο του 1950 τέθηκε επίσης το καθήκον ελέγχου και επιλογής μεταξύ των Ελλήνων δασκάλων καθώς και του ελληνικού βοηθητικού προσωπικού για την επιμόρφωση των οποίων θα λειτουργούσε νέο σεμινάριο διάρκειας επίσης έξι εβδομάδων. Ανέθετε επίσης να συγκεντρωθούν τα παιδιά σχολικής ηλικίας, από 6 έως 15 ετών, να συγκεντρωθούν σε 11 σταθμούς αντί των μέχρι τότε 21. Ανέθετε επίσης την έναρξη λειτουργίας 4 νέων σχολών μαθητείας για 150 σπουδαστές στο Πίλζεν, στο Χράντετσ Κράλοβε, στο Βίτκοβιτσε και στην Οπάβα. Τον Οκτώβριο και Νοέμβριο ανέθετε να λειτουργήσει δίμηνο σεμινάριο για Ελληνίδες νηπιαγωγούς, συνολικά 25 γυναίκες που θα επιλέγονταν από εργοστάσια και χωριά και θα είχαν τη δυνατότητα να ασκήσουν θεωρητική και πρακτική διαπαιδαγώγηση. Τέλος η ζωή των Ελληνόπουλων το 1950 εμπλουτίστηκε με μια σειρά πολιτιστικά γεγονότα19.
1.2.6 Ο αριθμός των παιδιών στους σταθμούς το 1951. Στις 31.5.1951 βρίσκονται σε λειτουργία 20 σταθμοί για Ελληνόπουλα διασπαρμένοι σε 10 περιοχές της χώρες. Είναι χωρισμένοι σε σταθμούς για παιδιά μέχρι 3 ετών (1 σταθμός), για παιδιά από 3 έως 6 ετών (3 σταθμοί) και για παιδιά από 6 έως 15 ετών (15 σταθμοί) ενώ πέραν αυτών υπάρχει και ένας σταθμός στο Μαχνίν για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Στους σταθμούς ζουν συνολικά 3.144 παιδιά ενώ άλλα 900 παιδιά μένουν μαζί με τους γονείς τους. Πολλά σταθμοί καταργούνται, γίνεται συγκέντρωση των παιδιών σε μεγαλύτερες εγκαταστάσεις που βρίσκονται πιο κοντά στους τόπους κατοικίας των γονιών. Αναδεικνύεται η ανάγκη για μεγαλύτερη μέριμνα για την παιδική αυτοδιοίκηση. Στην περίπτωση που αυτή λειτουργεί ικανοποιητικά, όπως π.χ. στο Κλοκότσοβ υπάρχει αντίκρισμα στα συνολικά αποτελέσματα. Στο Φεστιβάλ νεολαίας του Βερολίνου αποφασίζεται να συμμετάσχει 30μελές πολιτιστικό συγκρότημα Ελληνόπουλων από το Κυρίμπλ Κυσέλκα. Στην Τσεχοσλοβακία υπάρχουν επιπλέον 21 νέοι σταθμοί νεολαίας με μοντέρνο εξοπλισμό που λειτουργούν υπό την εποπτεία επιχειρήσεων. Σε αυτούς μένουν 1.153 έφηβοι οι οποίοι ανήκουν σε 26 επιχειρήσεις εκ των οποίων οι 878 χαρακτηρίζονται ως σπουδαστές σε σχολές μαθητείας ενώ οι 275 διαθέτουν σχέση εργασίας. Περίπου 300 έφηβοι ζουν μαζί με τους γονείς τους. Οι Έλληνες έφηβοι είναι οργανωμένοι στην ΕΠΟΝ η οποία στις επιχειρήσεις συνεργάζεται με την Τσεχοσλοβάκικη Ένωση Νεολαίας (ΤΣΕΝ). Σε κάθε εστία υπάρχει Τσέχος επικεφαλής και Έλληνας παιδαγωγός. Πολλοί από τους Έλληνες παιδαγωγούς είναι ακατάλληλοι τόσο από άποψη ειδίκευσης όσο και πολιτικής κατάρτισης γι αυτό και αντικαθίστανται συχνά. Κρίνεται επίσης πως και οι Τσέχοι επικεφαλής δεν πληρούν τα απαραίτητα στελεχικά κριτήρια γι αυτό και ΤΣΕΝ, συνδικάτα και ΚΚΤσ. καλούνται να αυξήσουν το βαθμό επιτήρησης.
1.2.7 Επισκέψεις και αλληλογραφία παιδιών το 1951. Οι επισκέψεις στους παιδικούς σταθμούς επιτρέπονται από την 1.7.1951 βάσει σχετικής αδείας που εκδίδουν είτε ο ΤΣΕΣ στην Πράγα είτε η ελληνική αυτοδιοίκηση της κάθε κοινότητας και με αυτές εφοδιάζονται αυτοί που ήθελαν να επισκεφτούν τα παιδιά τους στους σταθμούς. Η άδεια ίσχυε μόνο για την είσοδο στην αίθουσα επισκέψεων και δεν επέτρεπε τη διανυκτέρευση ή τη σίτιση στον σταθμό. Αυτό ήταν δυνατόν να παραχωρηθεί έναντι τιμήματος που ήταν 5 κορώνες για πρωινό, 15 για γεύμα, 10 για δείπνο ενώ 10 κορώνες κόστιζε η διανυκτέρευση. Για τις επισκέψεις ήταν υπεύθυνος ο επικεφαλής του σταθμού. Ο επισκέπτης έπρεπε αμέσως μετά τον ερχομό του στο σταθμό να κατευθυνθεί στη διεύθυνση, να επιδώσει άδεια και ταυτότητα η οποία του επιστρεφόταν κατά την αναχώρησή του. Η επίσκεψη μπορούσε να διαρκέσει μέχρι 48 ώρες. Σε περίπτωση παραβίασης του κανονισμού λειτουργίας από τους επισκέπτες θα έπρεπε αυτό να καταγραφεί στην άδεια επίσκεψης. Για τους ελέγχους που διενεργούσαν αρμόδιοι τις σχετικές άδειες εξέδιδε είτε το ΥΕΚΠ είτε οι ΕΕΠ.
1.2.8 Νέα συγκέντρωση των παιδιών. Το 1951 άρχισε η λειτουργία του νεοιδρυθέντος σταθμού Νόβε Χράντι στον οποίο κατέφταναν παιδιά σχολικής ηλικίας από Σιλχερζοβίτσε, Κράσνε Πόλε, Σκόκοβ, Τίσα, Φορστ, Σόμποτιν και Βέλκε Χέραλτιτσε. Το πλάνο εργασίας του Διεθνούς Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΤσ. για το διάστημα Απρίλιος-Ιούνιος 1951 εγκρίνει τη διακοπή της λειτουργίας των σταθμών σε Ραντόσοβ, Ροζνιάβα, Φρύντλαντ, Φορστ, Κράσνε Πόλε και Τίσα. Τα παιδιά επρόκειτο να συγκεντρωθούν σε νέους σταθμούς στο Νόβε Χράντι, στο Λίμπιεσιτσε και στη Μπίλα Βόντα λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη να βρίσκονται τα παιδιά κοντά στον τόπο κατοικίας των γονιών τους ή κοντά στα υπόλοιπα αδέλφια τους. Το πλάνο εργασίας του Διεθνούς Τμήματος για το Μάιο μέχρι τον Ιούλιο 1951 κάνει λόγο για συμβουλές που πρέπει να δοθούν στους γονείς παιδιών σχολικής ηλικίας προκειμένου να τα στείλουν στους παιδικούς σταθμούς. Η περίοδος μέριμνας και η φιλοξενίας εκ μέρους του ΤΣΕΣ και του ΥΕΚΠ έληξε στις 31.12.1951.
Μέρος 2.
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ Τσ. ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (Τσ.ΕΣ) 1952-1954
2.1.1 Ίδρυση Κοινωνικού Τομέα Τσ.ΕΣ. Στις 1.1.1952 παρέδωσε επίσημα ο τομέας Ελληνική Επιχείρηση τη μέριμνα για τους Έλληνες πρόσφυγες στον Κοινωνικό Τομέα που ιδρύθηκε στα πλαίσια του Τσ. Ερυθρού Σταυρού. Τα Ελληνόπουλα άρχισαν να παρακολουθούν υποχρεωτικά μαθήματα στα τσέχικα σχολεία βασικής και μέσης εκπαίδευσης. Στην περίπτωση που δεν ζούσαν με τους γονείς τους κατοικούσαν στους σταθμούς που στο εξής θα ονομάζονταν Σταθμοί του Κοινωνικού Τομέα του Τσ.ΕΣ. Στα πλαίσια της μεταβίβασης της κεντρικής μέριμνας για τους πολιτικούς πρόσφυγες στον Κοινωνικό Τομέα του Τσ.ΕΣ, μεταβιβάστηκε στο ίδιο όργανο στις 1.5.1952 και η μέριμνα για τους Σταθμούς παιδιών από την Κορέα. Τα μέλη της ΕΒΟΠ μετατέθηκαν από το Διεθνές Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΤσ. στον Κοινωνικό Τομέα του Τσ.ΕΣ ως εργαζόμενοι σε αυτόν και πολιτικά καθοδηγούμενοι από το ίδιο. Ο μέχρι τότε επικεφαλής του τομέα Πολιτικής Προσφυγιάς του Διεθνούς Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΤσ. Λάντισλαβ Μόραβεκ πέρασε επίσης στον Τσ.ΕΣ ως επικεφαλής του Κοινωνικού Τομέα. Με αυτό το βήμα σχεδιαζόταν να αλλάξει η λειτουργία του τομέα Πολιτικής Προσφυγιάς της ΚΕ του ΚΚΤσ. η οποία στο εξής θα ασχολούνταν μόνο με πολιτική δουλειά, με τη διοργάνωση διασκέψεων και σεμιναρίων καθώς και με τη στελεχική επάνδρωση. Η υλική κάλυψη για όλους τους πολιτικούς πρόσφυγες στην Τσεχοσλοβακία κατανεμήθηκε στις 1.1.1951 μεταξύ του Κοινωνικού Τομέα του Τσ.ΕΣ, του υπουργείου Παιδείας, του υπουργείου Υγείας και του Κρατικού Ιδρύματος συντάξεων, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της υλικής κάλυψης καθώς και ο ρόλος του συντονιστή ανατέθηκε στον Κοινωνικό Τομέα του Τσ.ΕΣ, σύμφωνα με απόφαση της Πολιτικής Γραμματείας της ΚΕ του ΚΚΤσ. στις 10.10.1951 σχετικά με την ανάθεση της μέριμνας για την πολιτική προσφυγιά στην Τσεχοσλοβακία στον Κοινωνικό Τομέα του Τσ.ΕΣ. Με απόφαση του Προεδρείου της Ολομέλειας της Εκτελεστικής Επιτροπής του Τσ.ΕΣ στις 29.10.1951 ιδρύονταν από τη 1.1.1952 Κοινωνικός Τομέας που θα δρούσε υπό την Κεντρική Γραμματεία του Τσ.ΕΣ και που θα αναλάμβανε τη μέριμνα για όλους τους πρόσφυγες και τους αλλοδαπούς που ζούσαν στο έδαφος της Τσεχοσλοβακίας αντικαθιστώντας σε αυτόν τον τομέα τη λειτουργία του πρώην υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας. Το λογιστικό κλείσιμο για την περίοδο από την έναρξη της επιχείρησης μέχρι τις 31.12.1951 ανατέθηκε στον ΤΣΕΣ υπό την εποπτεία του υπουργείου Εργατικών Δυνάμεων το οποίο θα έδινε και την τελική έγκριση. Μέχρι την ίδρυση του Κοινωνικού Τομέα την Ελληνική Επιχείρηση καθοδηγούσε η Κοινωνική Επιτροπή του Τσ.ΕΣ. Η Επιτροπή αποτελούνταν από δύο μέλη του Προεδρείου του Ερυθρού Σταυρού, από εκπρόσωπο της ΚΕ του ΚΚΤσ.και από ένα εκπρόσωπο των υπουργείων Οικονομικών, Εσωτερικών, Εργατικών Δυνάμεων, Υγείας, Παιδείας και Κρατικού Ελέγχου. Ο προγραμματισμός της Ελληνικής Επιχείρησης που είχε ανατεθεί στις Επιτροπές Περιοχών θα μεταβιβάζονταν στον Κοινωνικό Τομέα. Προσωρινός επικεφαλής του Κοινωνικού Τομέα ορίστηκε ο Κ. Γίρσα. Πρώτο καθήκον του Τσ.ΕΣ ήταν η παραλαβή των περιουσιακών στοιχείων της Ελληνικής Επιχείρησης, γεγονός που συνέβη με πρωτόκολλο που υπογράφτηκε στις 241.195220.
Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας αναδείχθηκε η ανάγκη για καταμερισμό ευθυνών στο εσωτερικού του Τσ. Ερυθρού Σταυρού. Στις 4.7.1952 στη Γραμματεία της ΚΕ του ΚΚΤσ. πραγματοποιήθηκε σύσκεψη με τη συμμετοχή των Αντ. Νόβοτνι και Β. Ντάβιντ, γραμματέων της ΚΕ, της Α. Μπαράμοβα, επικεφαλής του Διεθνούς Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΤσ., εκπροσώπου του επικεφαλής του Τμήματος Κρατικής Διοίκησης της ΚΕ του ΚΚΤσ,, του επικεφαλής του Τμήματος Υγείας της ΚΕ του ΚΚΤσ. και του Γενικού Γραμματέα του Τσεχοσλοβάκικου Ερυθρού Σταυρού. Από τη σύσκεψη προέκυψαν για την Πολιτική Γραμματεία οι εξής προτάσεις: Ο Κοινωνικός Τομέας του Τσ.ΕΣ θα αποτελεί ανεξάρτητη μονάδα με αυτόνομη δραστηριότητα και χρηματοδότηση. Η δραστηριότητά του θα καθοδηγείται από Επιτροπή την οποία θα αποτελούν οι: Α. Μπαράμοβα εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΤσ., Πίρχαλ από το υπουργείο Εσωτερικών, Παβλάσεκ από το υπουργείο Παιδείας, Στίχ από το υπουργείο Υγείας, Γ. Σβαρτς από τον Ερυθρό Σταυρό και Λ. Μόραβεκ, μέχρι τότε επικεφαλής του Τομέα Πολιτικής Προσφυγιάς στην ΚΕ του ΚΚΤσ. και στο εξής οριστικά επικεφαλής του Κοινωνικού Τομέα του Τσ.ΕΣ. Η δραστηριότητα του τομέα ο οποίος θα είχε τη φροντίδα για όλους τους πολιτικούς πρόσφυγες στην Τσεχοσλοβακία είχε μυστικό χαρακτήρα και για λόγους ασφάλειας δεν ήταν πλέον δυνατόν ο επικεφαλής του Κοινωνικού Τομέα ή τα υπόλοιπα στελέχη που δούλευαν γι αυτόν να εργάζονται στα ίδια γραφεία με τους υπόλοιπους υπαλλήλους του Ερυθρού Σταυρού.
Τη μεγαλύτερη αριθμητικά ομάδα της πολιτικής προσφυγιάς αποτελούσαν οι αποκαλούμενοι «δημοκρατικοί Έλληνες». Στους στατιστικούς καταλόγους οι ενήλικες αριθμούσαν 7.913 άτομα, οι έφηβοι στους Σταθμούς Νεολαίας 979 άτομα, τα παιδιά στους Παιδικούς Σταθμούς 2.736 άτομα, το Παιδαγωγικό και βοηθητικό προσωπικό στους Σταθμούς 260 άτομα, οι έφηβοι που συμμετείχαν σε σεμινάρια 60 άτομα, και οι ενήλικες που επίσης συμμετείχαν σε σεμινάρια στην Πράγα, Βάρνσντορβ και Μπιεχάρζοβ 258 άτομα, ήτοι σύνολο 12.206 άτομα. Οι έφηβοι τοποθετήθηκαν σε 23 σταθμούς εκ των οποίων οι σταθμοί στη Βέσκα και στο Χόμουτοβ διευθύνονταν απ΄ ευθείας από τον Κοινωνικό Τομέα ενώ οι υπόλοιποι διοικούνταν από τα εργοστάσια ενώ από 1.9.1952 υπό τη διεύθυνση του Τομέα επρόκειτο να παραμείνει μόνο ο σταθμό Βέσκα. Προς σύγκριση αναφέρουμε πως η ισπανική προσφυγιά αριθμούσε 200 άτομα, συμπεριλαμβανομένων 80 παιδιών, οι Ιταλοί πρόσφυγες ανέρχονταν σε 362, εκ των οποίων 22 παιδιά και οι Γιουγκοσλάβοι 185 άτομα, εκ των οποίων 35 παιδιά.
2.1.2 Μέριμνα για τους σταθμούς των Ελληνόπουλων το 1952. Οι σταθμοί Ελληνόπουλων παραλήφθηκαν από τον Κοινωνικό Τομέα κατά τη διάρκεια του Δεκεμβρίου 1951, ειδικότερα στο διάστημα 21.12.-30.13.1951. Η αντιπρόεδρος του Τσ.ΕΣ Πάβλα Κοπρίβοβα καταθέτει στις 28.3.1952 στην Πολιτική Γραμματεία της ΚΕ του ΚΚΤσ. έκθεση για την κατάσταση της μέριμνας για τους πολιτικούς πρόσφυγες, η οποία ανατέθηκε στον Ερυθρό Σταυρό από τη 1.1.1952. Η ίδια διενήργησε, μαζί με τη δρ. Μπ. Βαχάτα από τον Τσ.ΕΣ και την Άννα Μπαράμοβα από τη Γραμματεία της ΚΕ του ΚΚΤσ., έρευνα σε δύο σταθμούς με Ελληνόπουλα, ειδικότερα στο Κυσίμπλ Κυσέλκα και στο Ούντσιν που - σύμφωνα με τους υπαλλήλους του Τσ.ΕΣ - χαρακτηρίζονταν ως σταθμοί μεσαίου επιπέδου ενώ αναγνωρίζονταν πως ορισμένοι άλλοι βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση. Η επίσκεψη ωστόσο κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι σταθμοί βρίσκονται σε πολύ άσχημη κατάσταση και ότι δεν λαμβάνεται η παραμικρή φροντίδα για τις οικονομικές, παιδαγωγικές, υγειονομικές και κοινωνικές ανάγκες των σταθμών. Τα περιουσιακά στοιχεία των σταθμών ανήκαν σε διαφορετικούς ιδιοκτήτες που ήταν είτε τα συνδικάτα, είτε οι ΕΕΠ, είτε ο Τσ.ΕΣ και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους σημειώθηκαν καταστροφές και κλοπές. Ο ΤΣΕΣ δεν επεξεργάστηκε σχέδιο για την οικονομική κάλυψη της προσφυγιάς και έτσι η χρηματοδότηση της μέριμνας βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση. Ο Τσ.ΕΣ έπρεπε να λάβει μέτρα για τη βελτίωση της σίτισης των παιδιών η οποία αντιμετώπιζε προβλήματα λόγω της μεταφοράς των σχετικών δελτίων εφοδίων σε θεραπευτικά ιδρύματα. Στο σταθμό Κυσίμπλ Κυσέλκα ο επικεφαλής εξέφρασε εχθρικές απόψεις για το σύστημα ενώ ανέφερε πως ο Σλάνσκι ήταν καλός κομμουνιστής όπως και ο Τίτο και ότι αποκεφαλίστηκε κατόπιν διαταγής της Μόσχας. Αμέσως διατάχθηκε σχετική υπηρεσιακή ανάκριση.
Για τη συστηματοποίηση της λειτουργίας των σταθμών υιοθετήθηκε η αρχή που ίσχυε για τους τσέχικους παιδικούς σταθμούς όπου σε κάθε 10 τροφίμους αντιστοιχούσε 1 παιδαγωγός και σε κάθε 50 τροφίμους 1 διοικητική υπάλληλος. Επικεφαλείς των σταθμών θα πρέπει να είναι παιδαγωγοί. Ως εξαίρεση σε αυτούς τους κανόνες επιτράπηκε η απασχόληση στους ελληνικούς παιδικούς σταθμούς μιας τέταρτης κατηγορίας βοηθητικού προσωπικού, όχι πλήρως εξειδικευμένου, από τις γραμμές της ελληνικής προσφυγιάς. Επρόκειτο για τις αποκαλούμενες μανάδες που προσλήφθηκαν με σκοπό τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με ενήλικους Έλληνες. Οι Έλληνες ιδεολογικοί υπεύθυνοι δεν συμπεριλήφθηκαν σε αυτή τη συστηματοποίηση.
Στις 30.4.1952 στους σταθμούς νεολαίας της Τσεχοσλοβακίας βρίσκονται 1.017 άτομα συμπεριλαμβανομένου του παιδαγωγικού και βοηθητικού προσωπικού και στους παιδικούς σταθμούς 2.943 άτομα συμπεριλαμβανομένου παιδαγωγικού και βοηθητικού προσωπικού. Στις 30.7.1952 στη μέριμνα του Κοινωνικού Τομέα του Τσ.ΕΣ βρίσκονται συνολικά 2.420 παιδιά στους σταθμούς για παιδιά προσχολικής ηλικίας σε Μπράνκυ, Μπουντίσοβ και Βεσελίτσκο και σε σταθμούς για παιδιά σχολικής ηλικίας που βρίσκονται σε Μπίλα Βόντα, Βέλκε Χέραλτιτσε, Χράσταβα, Κλοκότσοβ, Κυσίμπλ Κυσέλκα, Λίμπιεσιτσε, Μάχνιν, Νόβε Χράντυ, Σόμποτιν, Σίλχερζοβιτσε και Ούντσιν. Πέραν τούτων ο Κοινωνικός Τομέας φροντίζει για 973 έφηβους σε 23 σταθμούς νεολαίας. Σημαίνει αυτό πως μερικές εκατοντάδες παιδιά συμπλήρωσαν τα 15 έτη και έφυγαν από τις μέσες σχολές και τις σχολές μαθητείας; Από τις 1.8.1952 πραγματοποίησε περιοδεία στους παιδικούς σταθμούς ο Π. Κόκκαλης τον οποίο συνόδευαν η Μ. Φνιόκοβα από του υπουργείο Παιδείας και – τη δεύτερη βδομάδα – η Δρ. Μ. Ντρμπάλοβα, επικεφαλής του τμήματος εκπαίδευσης του Κοινωνικού Τομέα του Τσ.ΕΣ. Στις 1.9.1952 σχεδιάζει ο Τομέας, κατόπιν συμφωνίας με το υπουργείο Παιδείας, νέα διάταξη για την κατανομή των παιδιών στους σταθμούς καθώς αναμένει ολοκλήρωση των έργων στο νέο σταθμό στο Γιντρζίχοβ. Το σύνολο των παιδιών σε ορισμένους σταθμούς με υπερβολική πληρότητα, συγκεκριμένα στο Ούντσιν, Κλοκότσοβ και Σόμποτιν, ήταν απαραίτητο να μειωθεί μεταφέροντας παιδιά, μετά την ολοκλήρωση των επισκευών, στο Γιντρζίχοβ και στο Σίλχερζοβιτσε.
Η πρόταση για παραλαβή των παιδικών σταθμών από το υπουργείο Παιδείας απορρίφθηκε σε σύσκεψη του Κοινωνικού Τομέα στις 30.9.1952. Η Α. Μπαράμοβα εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΤσ. εξήγησε πως αυτή η απόφαση δεν είναι δυνατόν να ληφθεί από τη Γραμματεία της ΚΕ του ΚΚΤσ. και πως ο Κοινωνικός Τομέας θα πρέπει να βάλει μόνος του τάξη στους σταθμούς. Στη συζήτηση που έγινε οι παραβρισκόμενοι εξέφρασαν την άποψη πως προσεχώς θα πρέπει να εξεταστεί ξεχωριστά η κατάσταση κάθε σταθμού σε συνεργασία με όλους τους εκπροσώπους των αρμόδιων υπουργείων ώστε οι παιδικοί σταθμοί να είναι ικανοί να ανταποκριθούν στη σημασία που έχει η μέριμνα και η ανατροφή των Ελληνόπουλων, μελλοντικών οικοδόμων του σοσιαλισμού στην Ελλάδα.
Τα αγόρια και τα κορίτσια που το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο εισήλθαν σε σχολές μαθητείας, γυμνάσια ή ανώτερες σχολές ήταν ανεπαρκώς ενδεδυμένα. Τους έλειπαν παλτά, ρούχα, γάντια και παπούτσια για το χειμώνα. Κατόπιν αιτήματος του Κοινωνικού Τομέα η Κεντρική Ελληνική Αυτοδιοίκηση πραγματοποίησε έρανο μεταξύ των Ελλήνων στο Τέχονιν για την αγορά ενδυμάτων σε 500 σπουδαστές. Κοστούμια αγοράστηκαν μόνο σε λίγες περιπτώσεις αλλά συνήθως η προμήθεια περιλάμβανα παλτά και χειμερινά υποδήματα ενώ από τις αποθήκες του Κοινωνικού Τομέα δόθηκαν και συμπληρωματικά ρούχα που γι αυτό το σκοπό διέθεσε το υπουργείο Υγείας.
Στους σταθμούς το 1952 βρισκόταν σε εξέλιξη άμιλλα για την πειθαρχία, την τάξη και την καθαριότητα. Κάθε σταθμός διέθετε δικό του πολιτιστικό συγκρότημα. Τα παιδιά συμμετείχαν σε διάφορους ομίλους και ασχολούνταν με τον αθλητισμό. Πολλοί τσέχικοι παιδικοί σταθμοί προέβησαν σε εκδηλώσεις αδελφοποίησης με ελληνικούς παιδικούς σταθμούς συμβάλλοντας στην αλληλεγγύη μεταξύ των παιδιών των δύο λαών. Οι Τσέχοι, Έλληνες και Μακεδόνες ιδεολογικοί υπεύθυνοι περνούσαν από ειδικά σεμινάρια όπως και οι Έλληνες και Μακεδόνες δάσκαλοι προκειμένου να βελτιώσουν τη μόρφωσή τους. Στους παιδικούς σταθμούς και στις εστίες των νεολαίων υπήρχαν ειδικά εκπαιδευμένοι νοσοκόμοι εκ των οποίων 18 Τσέχοι και 13 Έλληνες και Μακεδόνες. Πραγματοποιούνταν τακτικά ακτινολογικές εξετάσεις καθώς και τοποθετήσεις παιδιών σε σενατόρια. Σύμφωνα με έκθεση του Τσ.ΕΣ τον Ιούλιο του 1952 η κατάσταση υγείας των Ελληνόπουλων χαρακτηρίζονταν ως γενικά ικανοποιητική.
Θα ήταν ωστόσο και μελλοντικά δυνατό, μετά τη μετάθεση της μέριμνας για τα Ελληνόπουλα στο νέο όργανο, που καθοδηγούνταν άμεσα από την ΚΕ του ΚΚΤσ., να μπορούν τα παιδιά να επισκέπτονται εκκλησίες, όπως συνέβη στο Ράτσεκ το 1949, μα περιμένουν πριν τα Χριστούγεννα τον Αϊ Νικόλα και το Χριστούλη, όπως στο Ντύμοκουρι το 1949, ή μέλη της κυβέρνησης να συμμετέχουν σε βαφτίσεις παιδιών, όπως με την περίπτωση του Α. Κλίμεντ το 1949 στο Σόμποτιν; Η δραστηριότητα του Κοινωνικού Τομέα καθοδηγούνταν από ειδική επιτροπή που συγκροτήθηκε στις 24.7.1952 και επικεφαλής της οποίας τοποθετήθηκε η Α. Μπαράμοβα από το Διεθνές Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΤσ., όπου η επιτροπή συνήθως συνεδρίαζε. Στη συνεδρίαση της στις 11.9.1952 η επιτροπή ασχολήθηκε με την έκθεση για την επιτυχία της θερινής διαμονής των Ελληνόπουλων στην Πράγα την οποία, κατά τη διάρκεια πέντε εβδομάδων, επισκέφθηκαν 428 παιδιά. Σύμφωνα με το πλάνο προβλέπονταν 500 παιδιά αλλά λόγω της καραντίνας που είχε επιβληθεί στο Νόβε Χράντυ και των επισκέψεων παιδιών στους γονείς τους το σύνολο μειώθηκε. Τα παιδιά συνοδευόμενα από τους επικεφαλείς των σταθμών ή μέλη του Κοινωνικού Τομέα περιηγήθηκαν στην Πράγα στα ίχνη των αγωνιστών του Γιαν Χους αλλά και των κατοπινών εργατικών αγώνων ενώ επισκέφθηκαν έκθεση δώρων που είχαν αποσταλεί στον Πρόεδρο της Τσεχοσλοβακίας Κ. Γκότβαλντ, έκθεση έργων ζωγραφικής του Μ. Άλες, την έκθεση «Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος», τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, το Στρατιωτικό και το Τεχνικό Μουσείο, συμμετείχαν σε κρουαζιέρα με ποταμόπλοιο ενώ είδαν τρεις ταινίες σε προβολές που έγιναν στο σχολείο Τρόϊσκα.
Η πρόταση της εκπαιδευτικής επιτροπής του Κοινωνικού Τομέα για τη διοργάνωση δημόσιας έκθεσης με έργα ζωγραφικής των Ελληνόπουλων και των παιδιών από την Κορέα και την Ισπανία υπό την ονομασία «Εργασίες των παιδιών από τους αγωνιζόμενους λαούς» δεν εγκρίθηκε στη συνεδρίαση της επιτροπής που έγινε στις 11.9.1952. Εγκρίθηκε ωστόσο η πρόταση για να καθιερωθούν ορισμένοι Τσεχοσλοβάκοι συγγραφείς ως πάτρωνες των παιδικών σταθμών όπου θα διαβάζονταν τα βιβλία τους21. Εγκρίθηκε επίσης πρόταση ώστε οι Έλληνες μαθητές γυμνασίου που έμεναν στην εστία της οδού Νεκλάνοβα να μπορούν μια φορά το μήνα να επισκέπτονται τις οικογένειες των Τσεχοσλοβάκων συντρόφων της Κομματικής Οργάνωσης στην Πράγα 14. Τα παιδιά θα πήγαιναν το πρωί στις οικογένειες και τα απογεύματα θα επισκέπτονταν μουσεία, θέατρα η σινεμά. Δόθηκε επίσης η έγκριση ώστε οι χριστουγεννιάτικες γιορτές διεξαχθούν σύμφωνα με το μοντέλο της Σοβιετικής Ένωσης όπου καθοριστικό ρόλο θα έπαιζαν οι Επιτροπές εργαζομένων και οι οργανώσεις γυναικών για τη συγκέντρωση δώρων.
Οι δραστηριότητες των σταθμών από τον Οκτώβριο μέχρι το Δεκέμβριο του 1952 είναι καθοριστικά επηρεασμένες από το πνεύμα της εποχής22. Ορισμένοι σταθμοί συνάπτουν σχέσεις με τους πιονέρους των παιδικών σταθμών της Ανατολικής Γερμανίας. Οι σταθμοί συντάσσουν τις σχετικές επιστολές και η επιτροπή αναλαμβάνει την αποστολή τους. Προς τιμήν των εορτασμών της Οκτωβριανής Επανάστασης οι εργαζόμενοι αναλαμβάνουν διάφορες δεσμεύσεις που σχετίζονται με το περιεχόμενο της εργασίας τους στους σταθμούς, π.χ. διάφοροι όμιλοι συναγωνίζονται για τη βελτίωση της πειθαρχίας και της τάξης. Ακόμα και οι λεπτομέρειες δεν πρέπει να υποτιμούνται, γράφει το σοβιετικό περιοδικό «Παιδαγωγική». Τα κορδόνια πρέπει να είναι δεμένα και τα παπούτσια καθαρά. Έτσι συμβάλουμε στη διατήρηση της κοινής περιουσίας. Η τάξη αφορά την τάξη στις ντουλάπες, στα ρούχα, στο χτένισμα, στην καθαριότητα των υποδημάτων, στη φροντίδα για τα βιβλία και τα περιοδικά. Οι σταθμοί που δεν ετοίμασαν ταμπλό για τη διαδικασία παραγωγής σχολικών βιβλίων θα έπρεπε να το ετοιμάσουν εντός του Σεπτεμβρίου. Δινόταν έμφαση στη σημασία συλλογής παλιών χαρτιών καθώς και στη συντήρηση των βιβλίων. Φροντίζοντας την περιουσία του σταθμού φροντίζουμε την περιουσία όλου του λαού. Η φροντίδα συνδέεται με την προσωπική πειθαρχία. Τα διαγράμματα άμιλλας έπρεπε να λάβουν νέο χαρακτήρα. Η Ελλάδα θα θέσει αμέσως μετά την απελευθέρωσή τους ως κύριο καθήκον, όπως και οι υπόλοιπες Λαϊκές Δημοκρατίες, την οικοδόμηση εργοστασίων. Τα παιδιά στους σταθμούς «οικοδομούν» στα ταμπλό εργοστάσια. Κάθε όμιλος φροντίζει για το δικό του τμήμα στο εργοστάσιο κτίζοντας με «τούβλα» που αντιπροσωπεύουν την πειθαρχία και τη σωστή συμπεριφορά. Κάθε μέρα ανάλογα λευκά τούβλα χρωματίζονται με κόκκινο χρώμα. Ο όμιλος που πρώτος ολοκληρώνει την οικοδόμηση του δικού του τμήματος διοργανώνει κυριακάτικη συζήτηση «νέων οικοδόμων» στην οποία καλεί πρωτοπόρους εργαζόμενους από την κοντινότερη πόλη ή συνεταιρισμό. Πέρων των ομίλων συναγωνίζονται μεταξύ τους και οι παιδικοί σταθμοί. Η Χραστάβα με το Κυσίμπλ, το Νόβε Χράντυ με το Κλοκότσοβ, το Ούντσιν με το Βέλκε Χέραλτιτσε, το Λίμπιεσιτσε με τη Λόουτσνα, το Μάχνιν με το Μπουντίσοβ και το Σόμποτιν με το Σίλχερζοβιτσε. Συναγωνίζονται στην πειθαρχία κατά το εγερτήριο, την πρωινή γυμναστική, τη συγκέντρωση μπροστά στη σημαία, στο φαγητό, στις τάξεις και στα παιχνίδια, στο σχολείο και στην επιστροφή από το σχολείο, στη βραδινή καθαριότητα, στο βραδινό ησυχαστήριο. Συναγωνίζονται για την τάξη όπου αξιολογείται το στρώσιμο των κρεβατιών, η τάξη στις ντουλάπες, η φροντίδα για το ρουχισμό και την κόμμωση, η συντήρηση των βιβλίων και τετραδίων, η τάξη και πειθαρχία στο εστιατόριο, στη λέσχη και στα μπάνια. Συναγωνίζονται για τη σωστή συμπεριφορά προς τους επικεφαλείς των ομίλων, τους ιδεολογικούς υπεύθυνους και τους επικεφαλείς των σταθμών, προς το βοηθητικό προσωπικό, προς τους συμμαθητές, τα παιδιά του ομίλου και προς τα παιδιά των άλλων ομίλων. Στις εκδηλώσεις για την Οκτωβριανή Επανάσταση γίνονται απαγγελίες και προβολές ταινιών για τις μεγάλες μορφές της επανάστασης όπως ήταν ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Ντζερζίνσκι και ο Κίροφ. Για τις βροχερές Κυριακές προτείνεται ένα παιχνίδι πάνω από το χάρτη της Σοβιετικής Ένωσης όπου σημειώνονται τα ποτάμια και οι πρωτεύουσες των χωρών που την αποτελούν, ο ορυκτός και φυσικός πλούτος τους, τα σημεία των μαχών και τα μεγάλα έργα των κομμουνιστών. Στο χάρτη της Ελλάδας σημειώνονται τα μέρη όπου υπάρχουν αγγλο-αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις, τα σημεία των ασκήσεων του ελληνικού και του τουρκικού στρατού. Στις 28.Οκτωβρίου γίνεται ειδική αναφορά στην ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού. Έλληνες σύντροφοι αναλαμβάνουν να εξηγήσουν στα παιδιά και στους ενήλικες τη σημασία του μηνύματος του Ν. Ζαχαριάδη «Όλοι στα όπλα, όλα για τη νίκη της δημοκρατικής επανάστασης» και από το σχετικό βιβλίο του διαβάζεται η επιστολή που έστειλε στον ελληνικό λαό από τη φυλακή στις 30.10.1940. Τα παιδιά μαθαίνουν το σοβιετικό τραγούδι για το Βόλγα και τον Ντον και το τσέχικο τραγούδι για τις Γαλάζιες και λευκές φάλαγγες ανδρών και γυναικών. Περιγράψαμε γενικά το πνεύμα της άμιλλας που διεξάγονταν στους σταθμούς το 1952. Συνέπιπταν οι ιδεολογικές επιδιώξεις με την εξέλιξη της πραγματικής ζωής στους σταθμούς; Μας είναι γνωστό πως π.χ. στη συνεδρίαση της Επιτροπής που έγινε στις 30.9.1952 δεν έγινε δυνατόν να συζητηθούν οι Προτάσεις για την διαπαιδαγώγηση (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 52) λόγω του εξαιρετικά μεγάλου μεγέθους της εισήγησης ενώ εκφράστηκαν παρατηρήσεις στις προτάσεις που αφορούσαν την 3η επέτειο ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και του 19ου Συνεδρίου του Πανρωσικού ΚΚ (μπολσεβίκων).
2.1.3 Οι παιδικοί σταθμοί το 1953. Κατά τη διάρκεια του 1953, σύμφωνα με τη γνώμη της ελληνικής προσφυγιάς, αναδεικνύεται η σημασία της μόρφωσης και της ανατροφής των παιδιών. Η σοβαρότητα αυτή πηγάζει από το μεγάλο αριθμό παιδιών και νεολαίων που φιλοξενούνται στην Τσεχοσλοβακία και από την ανάγκη για τη διαπαιδαγώγηση νέων, σοσιαλιστικών ανθρώπων23. Ο αριθμός των παιδιών και των νεολαίων υπολογίζεται σε περισσότερους από 5.000 εκ των οποίων τα 4.190 είναι παιδιά μικρότερα των 15 ετών, εκ των οποίων τα 214 ζουν σε βρεφικούς σταθμούς ή σταθμούς για παιδιά προσχολικής ηλικίας. 2.250 παιδιά σχολικής ηλικίας ζουν στους σταθμούς και άλλα 1736 παιδιά σχολικής ηλικίας επίσης ζουν στα σπίτια των γονιών τους. Για την ΕΒΟΠ εκφράζεται η άποψη πως βοήθησε λίγο καθώς ορισμένους σταθμούς τους επισκέφτηκε μία μόνο φορά ορισμένους δε καθόλου. Ικανοποιητικά δούλεψε η ΕΒΟΠ για την επίλυση διοικητικών και οικονομικών θεμάτων που αφορούσαν σταθμούς και σπουδαστές.
Εκτιμήθηκε πως οι σταθμοί Χράσταβα, Λίμπιεσιτσε, Νόβε Χράντυ και σε δεύτερη σειρά οι σταθμοί Σίλχερζοβιτσε, Κλοκότσοβ, Βέλεκε Χέραλτιτσε και Κάρλοβυ Βάρυ ανέπτυξαν σοβαρή δραστηριότητα για τη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Αδυναμίες εμφανίστηκαν στους σταθμούς Ούντσιν, Λόουτσνα και Σόμποτιν. Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών ωστόσο καθυστερεί από τις απαιτήσεις που προτάσσει η Λαϊκή Δημοκρατία και το κίνημα και παρά τα θετικά αποτελέσματα δεν αναπτύσσεται συστηματική προσπάθεια για την ανάπτυξη της αγάπης προς την πατρίδα, προς τη φιλοξενούσα Λαϊκή Δημοκρατία, προς τη Σοβιετική Ένωση και προς τον πλησίον. Πρέπει να αναπτυχθεί η τιμιότητα, η γενναιότητα, η συντροφικότητα και η καλή σχέση για την εργασία και την πειθαρχία. Οι παιδικοί σταθμοί Χράσταβα και Λίμπιεσιτσε οργάνωναν τακτικές ακροάσεις του ραδιοφωνικού σταθμού Ελεύθερη Ελλάδα. Στο Ούντσιν και ως ένα σημείο και στο Νόβε Χράντυ παρατηρείται διάσταση μεταξύ αγοριών και κοριτσιών που αποδίδεται στην υποτίμηση των γυναικών. Σε άσχημο επίπεδο βρίσκεται η διαπαιδαγώγηση των παιδιών που μένουν με τους γονείς τους σε πόλεις και χωριά. Πολλά πρέπει να γίνουν για τη διαπαιδαγώγηση στον σοσιαλιστικό πατριωτισμό. Στη διάρκεια της παραμονής των παιδιών στους σταθμούς σημειώθηκαν και σοβαρά ατυχήματα όπως ο τραυματισμός ενός παιδιού στο Νόβε Χράντυ, ο πνιγμός ενός μαθητή ονόματι Ρολέφσκι στο Σόμποτιν, και ο θάνατος του μαθητή Γαλανόπουλου στο Σίχροβιτσε. Παρατηρούνται ακόμα πολλές περιπτώσεις λαθεμένων μεθόδων διαπαιδαγώγησης όπως είναι το δάρσιμο, η παραμονή χωρίς φαγητό και οι μαζικές τιμωρίες. Ορισμένα στελέχη κατέληξαν στο συμπέρασμα πως οι παιδαγωγοί δεν πληρούν τα απαραίτητα κριτήρια και πρέπει να απομακρυνθούν χωρίς να τους παρασχεθεί βοήθεια για το ανέβασμα της μόρφωσής τους. Με εξαίρεση τους σταθμούς Χραστάβα και Νόβε Χράντυ δεν υπάρχουν στους υπόλοιπες σταθμούς οργανώσεις πιονέρων. Εξακολουθούν να εμφανίζονται ανεπάρκειες σχετικά με την παρακολούθηση της κατάστασης της υγείας των παιδιών. Ορισμένα παιδιά εξακολουθούν να εμφανίζουν ενδείξεις υποσιτισμού (37 στο Λίμπιεσιτσε, 47 στο Ούντσιν και μικρότερος αριθμός στους υπόλοιπους σταθμούς).
Ποιος εμφανιζόταν πιο ένθερμος σε ότι αφορούσε την πολιτική διαπαιδαγώγηση των Ελληνόπουλων; Το τσεχοσλοβάκικο κράτος ή το ελληνικό κίνημα; Ο Κοινωνικός Τομέας του Τσ.ΕΣ είχε εκτός από τον επικεφαλής Γ. Χάλους και τους Τσέχους υπάλληλους Λάντισλαβ Μοράβεκ, Μαρία Μπαράνοβα, Μαρία Ντρμπάλοβα και Κάρελ Γίρσα και Έλληνες υπαλλήλους που ήταν οι Κώστας Τιμιόπουλος, Κώστας Μεταλίδης και Μανόλης Σιμανίκος. Το πλάνο ιδεολογικής διαπαιδαγώγησης για το 1954 καταρτίστηκε βάσει της τσεχικής αλλά και της ελληνικής γραμμής. Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών επικεντρώνεται στην αγάπη προς την πατρίδα, την αγάπη προς την Ελλάδα. Από τους Έλληνες συντρόφους ζητούνται υλικά για τους Έλληνες ήρωες του πολέμου (πρώτη και δεύτερη κατοχή) για τους ήρωες του εμφυλίου (Αντίσταση) και για τους ήρωες της σύγχρονης εποχής. Ζητούνται πληροφορίες για τις εκπομπές της Ελεύθερης Ελλάδας. Οι Τσέχοι επικεφαλείς των παιδικών σταθμών ζητούν να πληροφορηθούν το περιεχόμενο του περιοδικού Αγωνιστής προκειμένου να γνωρίσουν τα γεγονότα που είναι σημαντικά για τους Έλληνες. Στα παιδιά θα πρέπει συνεχώς να υπενθυμίζεται ο αγώνας στην Ελλάδα, τα βάσανα των φυλακισμένων και η ζωή των παιδιών στην Αθήνα. Επίσης θα πρέπει να τους διδαχτούν οι ηρωικές παραδόσεις του τσεχικού λαού και είναι ανάγκη να γνωρίσουν τους νέους ήρωες, πιστά μέλη του ΚΚΤσ. που έδωσαν τη ζωή τους για το κόμμα. Ο Ιανουάριος του 1954 αποφασίστηκε να αφιερωθεί στον Λένιν. Ένα ταμπλό θα αφιερωνόταν στον ίδιο το Λένιν, ένα δεύτερο στις σχέσεις των Ελλήνων με τον Λένιν και ένα τρίτο ταμπλό θα μνημόνευε τις σχέσεις του Λένιν με τους Τσεχοσλοβάκους κομμουνιστές. Τον Φεβρουάριο θα μνημονεύονταν η ίδρυση της ΕΠΟΝ και η Φεβρουαριανή Επανάσταση στην Τσεχοσλοβακία. Αυτή θα πλαισιώνονταν από περιγραφές για τους εκατομμυριούχους και την εμφάνιση του συντρόφου Κλ.Γκότβαλντ στην ιστορική συγκέντρωση στην πλατεία της Παλαιάς Πόλης. Το Μάρτιο θα γιορταζόταν, σύμφωνα με την ελληνική γραμμή, το 1821 και η έξοδος του Μεσολογγίου, ο ξεσηκωμός των αγροτών της Θεσσαλίας στο Κιλελέρ το 1903 ενώ από τσεχικής πλευράς θα γινόταν λόγος για την κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας από τη Γερμανία. Η κύρια προσοχή θα έπρεπε ωστόσο να στραφεί στον Μιτσουρίν και στις ανοιξιάτικες εργασίες στους κήπους των σταθμών.
Σε μια αυστηρή αξιολόγηση της εργασίας των Ελλήνων και Μακεδόνων εργαζομένων στους παιδικούς σταθμούς ο Γ. Χάλους τον Οκτώβριο του 1953 αναφέρει πως στους σταθμούς εργάζονται συχνά άτομα χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις και χωρίς πολιτικές εμπειρίες. Άτομα που δεν είναι πεισμένα για την ορθότητα της κολεκτιβίστικης διαπαιδαγώγησης των παιδιών, ότι λειτουργούν αυταρχικά και καλούν τα παιδιά σε απειθαρχία ενώ υποσκάπτουν το κύρος των Τσέχων εργαζομένων και σε ορισμένους σταθμούς (Κλοκότσοβ, Ούντσιν) εμφανίστηκαν και εχθρικά στοιχεία τα οποία μεταξύ των παιδιών σπέρνουν δυσπιστίες για το τσεχοσλοβάκικο σύστημα, για την εργατική τάξη και για το ΚΚΤσ. Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών αντιμετωπίζει προβλήματα και από τις παρεμβάσεις γονιών και συγγενών ενώ από τα παιδιά αφαιρούνται διάφορα είδη ρουχισμού.
Απ΄ ότι φαίνεται η υπερβολική πολιτικοποίηση της διαπαιδαγώγησης των παιδιών αποτελεί έργο της τσεχοσλοβάκικης πλευράς. Οι αναφορές περί απειθαρχίας πηγάζουν από τη μη κατανόηση της θέσης που έχει το παιδί στην παραδοσιακή ελληνική οικογένεια, θέση που υιοθετήθηκε και από τους πρόσφυγες καθιστώντας τα παιδιά υποκείμενα γονικής λατρείας και σε ορισμένες δε περιπτώσεις αναδείχθηκαν σε μικρούς τύραννους της οικογένειας. Σε μία περίπτωση που ένας μαθητής σήκωσε χέρι στη δασκάλα ο επικεφαλής παιδαγωγός σκόπευε να το λύσει με τέτοιον τρόπο ώστε να υποχρεώσει το αγόρι να γράψει στα ελληνικά και στα τσεχικά γράμμα στους γονιούς τους, αντίγραφα του οποίου θα ταχυδρομούνταν στον Κοινωνικό Τομέα και στην Ελληνική Αυτοδιοίκηση, όπου θα εξιστορούσε το συμβάν. Ούτε οι μικρές αταξίες δεν περνούσαν απαρατήρητες και με παρεμβάσεις της οργάνωσης των Πιονέρων και της παιδικής αυτοδιοίκησης θα έπρεπε να απονέμονται τιμωρίες και να δίνονται εξηγήσεις.
Η παιδική αυτοδιοίκηση εξέδωσε οκτώ κανόνες συμπεριφοράς: 1. Συμμορφώνομαι πρόθυμα με τις οδηγίες των παιδαγωγών. 2. Διατηρώ σε τάξη τα προσωπικά μου είδη. 3. Φροντίζω να είναι καθαρή η θέση μου στην τάξη, στην εστία και στο εστιατόριο. 4. Φροντίζω να συντηρώ τα πράγματά μου και την περιουσία του σταθμού. 5. Φροντίζω για την υγεία του σώματός μου, είμαι πάντα χτενισμένος, πλυμένος και μετά την είσοδό μου στο σταθμό αλλάζω ρούχα και υποδήματα. 6. Πριν κοιμηθώ τοποθετώ τα ρούχα μου στην κρεμάστρα και καθαρίζω τα παπούτσια μου. 7. Τα φθαρμένα ρούχα ή παπούτσια τα δίνω αμέσως να φτιαχτούν και δεν περιμένω να αχρηστευθούν παντελώς. 8. Είμαι πάντα ευγενικός, δεν αυθαδιάζω και φέρομαι σωστά και ταπεινά. Οι κανόνες συμπεριφοράς αντικατοπτρίζουν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν ορισμένοι σταθμοί. Η αυξημένη προσοχή για τη φροντίδα των ρούχων για των παπουτσιών δεν γινόταν μόνο για σκοπούς διαπαιδαγώγησης αλλά είχαν πρακτικό χαρακτήρα καθώς μετά τον πόλεμο υπήρχαν τεράστιες ελλείψεις.
Σχετική έκθεση στις 2.7.1953 αναφέρει πως ο καλύτερος τρόπος διακοπών των παιδιών που βρίσκονται στους σταθμούς αποτελεί η Παγκόσμια κατασκήνωση ειρήνης. Στο Σόμπιεσιν δημιουργήθηκε κατασκήνωση για παιδιά από την Τσεχία, την Κορέα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα. Στο Κάντλουβ Μλυν και στο Μπιέστβινα υπήρχαν κατασκηνώσεις και Τσεχόπουλα και Ελληνόπουλα. Στις απολυτήριες εξετάσεις του 1953 Ελληνόπουλα και Μακεδονόπουλα είχαν καλά αποτελέσματα24. Συνολικά στους σταθμούς της Τσεχοσλοβακίας υπήρχαν 115 παιδιά ηλικίας έως 3 ετών, 140 ηλικίας έως 6 ετών, 2.252 παιδιά έως 15 ετών, ενώ εκτός παιδικών σταθμών έμειναν με τους γονείς τους 1.767 παιδιά ηλικίας έως 15 ετών, σύνολο 4.274 παιδιά. Αλλού σημειώνεται πως τα Ελληνόπουλα ζουν σε 14 σταθμούς (Μπράνκυ, Βέσελιτσκο, Λίμπιεσιτσε, Χράσταβα κλπ.) ανέρχονται σε 2.507. Με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΤσ. στις 13.10.1954 εγκρίθηκε η πρόταση για μεταφορά του μέχρι τότε ανεξάρτητου Κοινωνικού Τομέα υπό την άμεση ευθύνη της διοίκησης του Τσεχοσλοβάκικου Ερυθρού Σταυρού.
2.1.4 Οι παιδικοί σταθμοί το 1954. Αυτή τη χρονιά ο Κοινωνικός Τομέας έχει τη μέριμνα για 14 σταθμούς Ελληνόπουλων25. Εξακολουθεί να ισχύει η υποχρέωση για εκ των προτέρων γνωστοποίηση των επισκέψεων ενηλίκων. Αυτή η υποχρέωση θα έπρεπε να γνωστοποιηθεί σε όλους τους γονείς από τις ελληνικές οργανώσεις προκειμένου να μην παρατηρούνται συγκρούσεις τους με τους επικεφαλείς των σταθμών οι οποίοι στη συνέχεια κατηγορούνταν για άσχημη προδιάθεση έναντι των Ελλήνων.
Μέρος 3.
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (1955-1962)
3.1. Αφαίρεση της μέριμνας των παιδιών από τον Κοινωνικό Τομέα του Τσ.ΕΣ. Σύμφωνα με την άποψη ενός ειδήμονα εκείνης της εποχής η διαπαιδαγώγηση των Ελληνόπουλων βρισκόταν σε πλήρη απομόνωση από τον κόσμο των υπόλοιπων παιδιών στην Τσεχία. Αντίθετη άποψη επέμενε πως η διαπαιδαγώγηση των Ελληνόπουλων θα πρέπει να εξακολουθήσει να έχει εμπιστευτικό χαρακτήρα. Τελικά όμως κυβερνητική απόφαση στις 21.12.1954 ορίζει πως το υπουργείο Παιδείας θα αναλάβει από τον Κοινωνικό Τομέα τη μέριμνα για την εκπαίδευση και την υλική εξασφάλιση των παιδιών από την Κορέα και την Ελλάδα. Η απόφαση τέθηκε σε ισχύ την 1.1.195526. Η δραστηριότητα του Κοινωνικού Τομέα έληξε οριστικά ταυτόχρονα με την αλλαγή του καθεστώτος της ελληνικής πολιτικής προσφυγιάς το 1987 και η σχετική ατζέντα του Κοινωνικού Τομέα πέρασε το 1989 στα αρμόδια υπουργεία. Στην ατζέντα του Κοινωνικού Τομέα μπορούμε ωστόσο να βρούμε έγγραφα που αφορούν γάμους που έγιναν το 1991.
Σε ότι αφορά τη διαπαιδαγώγηση και τα σχολικά προγράμματα οι παιδικοί σταθμοί θα διευθύνονταν και θα ελέγχονταν απευθείας από το υπουργείο Παιδείας το οποίο για τούτο το σκοπό ίδρυσε νέο τμήμα (τμ. ΑΙΙΙ/4), το οποίο χαρακτηρίστηκε απαραίτητο για τον αυστηρά εμπιστευτικό χαρακτήρα της επιχείρησης. Μια σειρά από σοβαρά παιδαγωγικά θέματα και προβλήματα υγείας θα πρέπει να συζητούνται απευθείας με την Πρεσβεία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας στην Πράγα ή με την Επιτροπή των Ελλήνων Πολιτών που ζουν στην Τσεχοσλοβακία, με την οποίο μάλλον εννοούνταν η Επιτροπή της Κομματικής Οργάνωσης του ΚΚΕ στην Τσεχοσλοβακία. Για όλα τα μέτρα, αρκετά εκ των οποίων έχουν πολιτικές διαστάσεις, δεν κρίνεται απαραίτητη η ενημέρωση ευρύτερου κύκλου υπαλλήλων των ΕΕΠ. Το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΤσ., όπως αναφέρεται στη συνέχεια, ανέθεσε στο υπουργείο Παιδείας να εξαλείψει τις σοβαρές ανεπάρκειες στη μέχρι τότε διαπαιδαγώγηση των παιδιών από την Κορέα και την Ελλάδα, καθήκον που δεν θα μπορούσε να τεθεί σε εφαρμογή χωρίς σταθερή κεντρική καθοδήγηση. Το τμήμα μέριμνας για την κορεατική και την ελληνική νεολαία θα είχε επικεφαλής που θα εξασφάλιζε την επαφή με το υπουργείο Εξωτερικών, με την Πρεσβεία της ΛΔ της Κορέας, με την ελληνική ΕΠΕ (Επιτροπή Προσφύγων Ελλάδας) και με τους επιθεωρητές των παιδικών σταθμών. Επίσης θα αναλάμβανε το πρόγραμμα των παιδικών σταθμών, θα όριζε υπεύθυνο για παιδαγωγικά-οργανωτικά θέματα των σπουδαστών σε τεχνικές σχολές και πανεπιστήμια, υπεύθυνο για θέματα σχεδιασμού και οικονομικά καθώς και διοικητικούς υπαλλήλους27. Από πλευράς υπουργείου Παιδείας το τμήμα ΑΙΙΙ/4 καθοδηγούσε τους σταθμούς από άποψη παιδαγωγική, η Διεύθυνση ειδικών παιδικών εγκαταστάσεων στην Πράγα είχε την οικονομική ευθύνη των σταθμών που ανέρχονταν σε δέκα και βρίσκονταν σε πέντε περιοχές28. Για τη μεταφορά της μέριμνας για τα Ελληνόπουλα στο υπουργείο Παιδείας ενημερώθηκε η 5η Συνδιάσκεψη της Κομματικής Οργάνωσης του ΚΚΕ στην Τσεχοσλοβακία που έγινε στο Μπρνο. Ο Πρόεδρος της ΕΠΕ Α. Μάργαρης ενημέρωσε επίσης για τη διάλυση της ΕΒΟΠ η ύπαρξη της οποίας δεν θεωρήθηκε πλέον απαραίτητη και μάλλον εμπόδιζε την ενιαία καθοδήγηση των σταθμών. Η συνδιάσκεψη συναίνεσε ότι η ακρόαση της Ελεύθερης Ελλάδας στους σταθμούς πρέπει να αποτελεί μέρος της διαπαιδαγώγησης των παιδιών και δεν επιτρέπεται να παραμελείται με δικαιολογίες περί άσχημης λήψης ή υπερφόρτωσης των παιδιών. Τακτικές ακροάσεις γινόταν μόνο σε μερικούς σταθμούς όπως στο Βέσιλιτσκο, στη Χράσταβα και στο Νόβε Χράντυ.
3.2 Προσπάθεια διάλυσης των παιδικών σταθμών το 1956. Βάσει έρευνας που διενεργήθηκε μεταξύ των γονιών τα παιδιά οκτώ σταθμών έμελλε το 1956 να αφεθούν στη μέριμνα των γονιών τους29. Δεν γνωρίζουμε όμως τα αποτελέσματα που βγήκε από τα ερωτηματολόγια που διανεμήθηκαν και που αποσκοπούσαν να διαπιστώσουν το σχετικό ενδιαφέρον των γονιών καθώς και την κοινωνική τους επάρκεια. Τα Ελληνόπουλα και τα Μακεδονόπουλα παρέμειναν στους σταθμούς και μεταξύ 1 και 30.7.1956 σχεδιάστηκε να επισκεφτούν τους γονείς τους στους τόπους κατοικίας των τελευταίων. Μεταξύ 1956 και 1957 αναφέρονται μόνο έξι σταθμοί ήτοι: Μπούντκοβ, Κλοκότσοβ, Λόουτσνα, Νόβε Χράντυ, Σίλχερζοβιτσε και Βέσελιτσκο30. Τη σχολική χρονιά 1958/58 απομένουν μόνο τέσσερις σταθμοί, οι Μπούντκοβ, Κλοκότσοβ, Λόουτσνα, Σίλχερζοβιτσε και Βέσελιτσκο με συνολικά 440 παιδιά. Από αυτό το στοιχείο συμπεραίνουμε πως άλλα 317 παιδιά εγκατέλειψαν οριστικά τους σταθμούς. Στις 1.6.1960 στη διάσκεψη των διευθυντών αποφασίστηκε η διάλυση όλων των παιδικών αυτοδιοικήσεων στους σταθμούς. Το 1962 έκλεισε οριστικά ο τελευταίος παιδικός σταθμός στο Σίλχερζοβιτσε όταν οι τελευταίοι τρόφιμοι συμπλήρωσαν το 15ο έτος της ηλικίας τους.
Σημειώσεις:
1 Το ελάχιστο μηνιαίο ποσό για τη διαμονή ενός Ελληνόπουλα έφτανε, σύμφωνα με την ΠΕΕ Μπρνο, τις 600 κορώνες, καθώς υπολογίζονταν πως τα ημερήσια έξοδα κάθε παιδιού έφταναν στις 45 κορώνες. 2 Η υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας στο Μπρνο εξέδιδε ταυτότητες στην οποία εκτός από τη φωτογραφία περιλαμβάνονταν, βασισμένα σε μαρτυρίες, στοιχεία για το όνομα, την ημερομηνία και τον τόπο γέννησης, την τελευταία κατοικία στην Ελλάδα, την ημερομηνία εισόδου στην Τσεχοσλοβακία καθώς και περιγραφή του κατόχου της ταυτότητας. Η ταυτότητα αποτελούσε ταυτόχρονα και άδειας παραμονής στον τόπο που όριζε η ΠΕΕ. Οι παιδικοί σταθμοί όπου έφταναν οι αποστολές των παιδιών από το κέντρα υποδοχής ελάμβαναν δύο αντίτυπα ταυτοτήτων εκ των οποίων το ένα κρατούσε ο έχων την ευθύνη της κηδεμονίας των παιδιών το δε δεύτερο στέλνονταν στη νομαρχία όπου υπαγόταν ο παιδικός σταθμός. Ένα τρίτο αντίτυπο φυλαγόταν στα κεντρικά της υπηρεσίας Ασφάλειας στο Μπρνο. Η συμπλήρωση των ταυτοτήτων δεν γινόταν επιμελώς. 3 Στην αρχή οι έρανοι διεξαγόταν αυθόρμητα. Ήδη στις 13.5.1948 γνωστοποιείται από τη διοίκηση του κέντρου για τα Ελληνόπουλα ότι τον έρανο διενεργεί το τοπικό παράρτημα του Ερυθρού Σταυρού στο Ούστι ναντ Λάμπεμ και ότι παραδίδει τα ανάλογα ποσά στο κέντρο έναντι γραπτής βεβαίωσης. Ο έρανος σημείωνε σε κατάσταση το ποσό και την υπογραφή του δωρητή ή τα είδη ρουχισμού που πρόσφερε. Κατόπιν πρότασης του Δήμου Βσέμπορζιτσε οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Μάσαρυκ διοργάνωσαν έρανο στο χωριό και μάζεψαν 1.115 κορώνες, ποσό που παρέδωσαν αυτοπροσώπως στον παιδικό σταθμό στις 13.5.1948 αποκομίζοντας γι αυτό το λόγο έπαινο εκ μέρους της αρμόδιας σχολικής διεύθυνσης. Στη σχετική λίστα εμφανίζεται και ποσό 1.980 κορωνών που προέκυψε από νέο έρανο στο Βσέμπορζιτσε, ποσό 1.000 κορωνών που διέθεσε η δεσποινίς Λότα Μπάτσοβα από το Ούστι, ποσό 2.000 που διέθεσε ο υπουργός Σλέχτα αλλά και μικρότερα ποσά 50 και 100 κορωνών που διέθεσαν κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής και που συνολικά ανέρχονταν στο ποσό 251.917,70 κορώνες. Δεν χάθηκε δηλαδή ούτε δεκάρα. 4 Η ΠΕΕ Πράγας ζήτησε στις 27.5.1948 να τους αποσταλούν από τις κρατικές αποθήκες 782 φορεσιές, μία για κάθε παιδί και επιπλέον 350 καπέλα για τα αγόρια, 350 μαντίλες για τα κορίτσια, 6 μαντηλάκια για κάθε παιδί και 100 τετρ. μέτρα πανί για να ραφτούν μπλούζες για τα μεγαλύτερα κορίτσια καθώς και 782 παιδικές κάλτσες. 5 Από το Μικούλοβ στις 10.6.1948 οδηγήθηκαν 111 παιδιά στο θεραπευτήριο Προστρέντνι Μπέτσβα, 63 παιδιά στο Ντάρκοβ, 101 παιδιά στο θεραπευτήριο Χουκβάλντυ και 80 στο Μέλτς. Στις 14.6.1948 104 παιδιά οδηγήθηκαν στο Λούμποχνιε, στις 15.6. 52 παιδιά στο θεραπευτήριο Κόχανοβτσε και 42 παιδιά στο θεραπευτήριο Ούχροβετς ενώ στις 17.6. 42 παιδιά οδηγήθηκαν στο θεραπευτήριο Σάμοριν. Στις 22.6. στο θεραπευτήριο Πετσενιαντυ οδηγούνται 69 παιδιά, στο Πέρμπενικ 81 παιδιά, σύνολο 745 παιδιά. Αυτό το σύνολο ανταποκρίνεται στην κατάσταση που ανέβαζε σε 749 ή 769 τα παιδιά που έφτασαν με την πρώτη αποστολή στο Μικούλοβ στις 23.4. Από το Μάλομιερζιτσε ορισμένα παιδιά μεταφέρθηκαν μεταξύ Ιούνιο και Ιούλιο 1948 σε θεραπευτήρια που βρίσκονταν στο Πότστατ, Χάμροβιτσε, Μπουντίσκοβιτσε και Χούκβαλντυ ενώ μέρος των παιδιών παρέμεινε στα ίδια θεραπευτήρια μέχρι τις 26.7. Στον σταθμό Κάρλοβ βρίσκουμε 48 παιδιά από το κέντρο υποδοχής Μάλομιερζιτσε ήδη στις 10.5.1948. Αυτό σημαίνει πως στο Μάλομιερζιτσε έφτασαν στην πραγματικότητα δύο αποστολές παιδιών, ίσως να πρόκειται για την άνευ στοιχείων αποστολή στις 26.4.1948. 6 Στη Βοημία ο παιδικός σταθμός Λέβιν διέθεται 91 παιδιά, στην Τσίστα 42 παιδιά, στο Ντόλνι 101 παιδά, στο Λέσνε – Τόσλτεϊν 76 παιδιά, στο Μνίχοβ 55 παιδιά, στο Μόστοβ 70 παιδιά, στο Νέουμπταντ 34 παιδιά, Οντερζ 58 παιδιά, Σάντσκα 61 παιδιά, Στάρε Σπλάβυ 43, Τέπλιτσε-Σάνοβ 57, Τίρνιτσε 37 και Ούντσιν 38 παιδιά, σύνολο 937 βρέφη, μωρά, αγόρια και κορίτσια. 7 Ορισμένα παιδιά έφεραν στους σταθμούς φορεσιές που τους χορηγήθηκαν στα κέντρα υποδοχής. Ο ΤΣΕΣ στις 5.7.1948 διευκρινίζει ότι αυτές οι φορεσιές δανείστηκαν από το υπουργείο Εσωτερικών από τα αποθέματα που προέκυψαν από την έξοδο των Γερμανών και γι αυτό, αφού τα παιδιά εφοδιάστηκαν με ρουχισμό από τους εράνους, είναι ανάγκη να επιστραφούν. Τα περιφερειακά όργανα εξέδωσαν οδηγία προς τους σταθμούς για τη διακοπή χρήσης αυτών των ρούχων, για τον καθαρισμό και την επισκευή τους και στη συνέχεια για την επιστροφή τους ανεξάρτητα από την κατάσταση στην οποία βρισκόταν. 8 Στο Λέβιν διαπιστώθηκε η ύπαρξη 89 υποσιτισμένων παιδιών, στο Γιντρζίχοβιτσε με εκατό παιδιά και στο Χόμουτοβ με πενήντα δεν είχαν πραγματοποιηθεί ιατρικές εξετάσεις. Στις 19. 9.1948 πέρασαν από βασικές εξετάσεις τα παιδιά στο Τέπλιτσε-Σάνοβ, Λάνοβ, Χόμουτβ, Τίρμιτσε, Ούντσιν, Σάντσκα,. Λέβιν, Στάρε Σπλάβυ και στις 24.9.1948 στο Ντίλνι Χριμπσκα, Λέσνα, Φορστ και Τσίστα. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τους υπόλοιπους σταθμούς. Για τη θεραπεία των Ελληνόπουλων φρόντισαν το νομαρχιακό νοσοκομείο Μάσαρυκ στο Ούστι νάντ Λάμπεμ, το νομαρχιακό νοσοκομείο στο Κράσλιτσε, τα γενικά νοσοκομεία στο Βάρνσντορφ, στο Χεμπ, στο Νύμπουρκ, στο Λίτομιερζιτσε, Βίρχλαμπι, Τσέσκυ Τιέσιν, και στη συνέχεια το νομαρχιακό νοσοκομείο Τρσέμπιτς, το περιφερειακό νοσοκομείο Οπάβας, το περιφερειακό ίδρυμα Όλομοουτς και το νοσοκομείο Κάρλοβυ Βάρυ. Τα νοσήλια ανέρχονταν σε 122.986 κορώνες. 9 Μετά την προσφορά του υπουργείου Υγείας διενεργήθηκε έρευνα στις εγκαταστάσεις λουτρών στο Βέλκε Λόσινυ της Μοραβίας και στη γύρω περιοχή. Στο κτίριο του ξενοδοχείο στο Ντόλνι Βίστεϊν σχεδιάστηκε να μεταφερθούν τα παιδιά από το Πέρμπενικ της Σλοβακίας, ενώ στο Χόρνι Βίστεϊν με δυναμικότητα 110 κλίνες θα ερχόταν τα παιδιά από το Πότστατ. Τα υπόλοιπα παιδιά από το Πότστατ μεταφέρθηκαν στο Μέλτς. 10 Στην περιοχή Κάρλοβυ Βάρυ επρόκειτο να μεταφερθούν 280 παιδιά στα λουτρά Κυσίμπλ Κυσέλκα μέχρι τις 31.10.48, στο θεραπευτήριο Ραντόσοβ 80 παιδιά σχολικής ηλικίας μέχρι τις 20.10.48, στο θεραπευτήριο ZNV της Πράγας 35 παιδιά προσχολικής ηλικίας και στο κτίριο που στεγαζόταν οι καλόγριες του Τιμίου Σταυρού 60 παιδιά ηλικίας μέχρις 4 ετών στις 31.10.48. Την ίδια ημέρα στο Βελίχοβ θα μεταφέρονταν 60 παιδιά ηλικίας 4-7 ετών, συνολικά στην περιοχή Κάρλοβυ Βάρυ 515 παιδιά. Εκτός αυτής της περιοχής τοποθετήθηκαν 70 παιδιά που υπέφεραν από μαλάρια στο Στραζ ναντ Νίσοου και στο Φορστ και Τσίστα άλλα 70 παιδιά που ήταν σωματικά εξασθενημένα και απειλούνταν με φυματίωση. Στο Γίντρζιχοβιτσε, όπου ήδη βρισκόταν 100 παιδιά, επρόκειτο να τοποθετηθούν μέχρι το τέλος Οκτωβρίου άλλα 140 παιδιά ηλικίας μέχρι 7 ετών. Τα παιδιά από Γιντρζιχοβίτσε, Στραζ ναντ Νίσοου, Τσίστα και Φορστ θα παρέμειναν στους σταθμούς τους, τα παιδιά από Λέβιν, Χόμουτοβ, Μνίχοβ, Στάρε Σπλάβυ, Τέπλιτσε- Σάνοβ και Ούντσιν θα μετακόμιζαν στο Κυσίμπλ-Κυσέλκα μέχρι τις 15.10.48, τα παιδιά από το Όντερζ ήδη μεταφέρθηκαν εκεί στις 9.10.48, τα παιδιά από Ντόλνι Χρίμπσκα και Λέσνα-Τόλστυν αναχωρούσαν για το Ραντόσοβ στις 30.10. ενώ στο ίδιο σημείο επρόκειτο στις 15.10 να μεταφερθούν τα παιδιά από το Νέουεμπραντ και τη Σάντασκα ενώ τα παιδιά από το Μόστοβ αναχώρησαν στις 15.10 για το Βέλιχοβ. Στο Κράσνε Πόλε επρόκειτο να μεταφερθούν από όλους τους σταθμούς από τις 15.10.1948 συνολικά 180 κοπέλες μεγαλύτερες των 14 ετών οι οποίες θα άρχισαν να δουλεύουν στην εθνική επιχείρηση υφαντουργείων. Ο Κοινωνικός Τομέας του ΤΣΕΣ αποφάσισε στις 16.12.1948 πως η συγκέντρωση των Ελληνόπουλων στη Βοημία θα ολοκληρωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε στο Κάρλοβυ Βάρυ να παραμείνουν μόνο 337 παιδιά, στο Στραζ ναντ Νίσοου 70 παιδιά, στο Φορστ και Τσίστα 110 εξασθενημένα παιδιά, στο σταθμό Γιντρίχοβιτσε θα παρέμειναν 105 παιδιά, στο Μόστοβ 70,ενώ τα παιδιά από Λέβιν και Τέπλιτσε-Σάνοβ θα μεταφέρονταν στο Ούντσιν όπου διατέθηκαν επιπρόσθετες εγκαταστάσεις ενώ ομοίως τα παιδιά από το Χόμουτοβ θα μεταφέρονταν στο Στάρε Πλάβυ όπου το σύνολο των παιδιών θα ανέρχονταν σε 102. Ολοκληρώθηκε ο σταθμός νεολαίας στο Κράσνε Πόλε δυναμικότητας 180 κλινών για κοπέλες μεγαλύτερες των 14 ετών ο οποίος προοριζόταν για τις Ελληνίδες από όλη τη χώρα που θα εργαζόταν στα υφαντουργεία. Τα μεγαλύτερα αγόρια που θα εργαζόταν στη βιομηχανία συγκεντρώθηκαν στο Μοστ και στο Χεμπ. 11 Στην περιοχή Κάρλοβυ Βάρυ, ειδικότερα στο ξενοδοχείο-θέρετρο, σε τρία ξενοδοχεία λουτρών, στο κέντρο Κυσίμπλ Κυσέλκα, στο θεραπευτήριο της ΠΕΕ και στον οίκο Χάριτα στο Ραντόσοβ όπως και στην έπαυλη στο Βελίχοβ έγινε δυνατό να συγκεντρωθούν μόνο 373 Ελληνόπουλα εκ των οποίων 58 ήρθαν από το Όντερζ, 52 από Ντόλνι Χριμπσκα, 61 από τη Σάντσκα, 55 από το Μνίχοβ, 37 από το Τίρμιτς, 34 από το Νέουμπραντ, 76 από τη Λέσνα ενώ άλλα τρία παιδιά επέστρεψαν από νοσοκομεία. Έτσι το σύνολο τους στο Κάρλοβυ Βάρυ στις 30.11.1948 ανέρχονταν σε 376 συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού προσωπικού. 12 Στο Μπλούντοβ μέχρι τις 30.10. επρόκειτο να μεταφερθούν παιδιά από το Μπουντισκοβίτσε και τη Λέσνα. Τα παιδιά από το Πότστατ επρόκειτο να μετακινηθούν στη Σιλεσία, στο Ντόλνι Βίκστεϊν. Τα παιδιά με μαλάρια από το Κάρλοβ, που ανέρχονταν σε 15, επρόκειτο να σταλούν στη Βοημία, στο Στραζ ναντ Νίσοου, 22 παιδιά στάλθηκαν στο Ουνίτσοβ και 11 κοπέλες στο Κράσνε Πόλε. 13 Στα παιδιά, σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας, παραχωρούνταν στέγαση, σίτιση και ένδυση καθώς και όλη η υγεινομική και εκπαιδευτική μέριμνα. Οι σταθμοί νεολαίας δίναν στους τροφίμους τους την ευκαιρία να ασχοληθούν, ανάλογα με τις κλίσεις τους, με διάφορες χειρονακτικές εργασίας, μα εμβαθύνουν τις γνώσεις τους ή να ασχοληθούν με δραστηριότητες σε διάφορους ομίλους,π.χ. με το τραγούδι, τη μουσική, τον αθλητισμό. Εκτός από τον κανονισμό λειτουργίας εκδόθηκε επίσης έγγραφο για την κατάσταση παρουσιών των Ελληνόπουλων. 14 Μπλούντοβ, Μπουντίσοβ, Ντάρκοβ, Φορστ και Τσίστα, Χούκβαλντυ, Χόμουτοβ, Γίντρζιχοβιτσε, Κλοκότσοβ, Κόχανοφτσε, Κυσιμπλ Κυσέλκα, Λέβιν, Μελτς, Μοστοβ, Όσκαβα, Σόμποτιν, Στάρε Σπλαβυ, Στραζ ναντ Νίσοοθ, Σάμοριν, Τέπλιτσε-Σάνοβ, Ουχροβετς, Ούνστιν, Ουνίτσοβ. 15 Στις 9.2.1949 το υπουργείο γνωστοποίησε στον νομαρχιακό οργανισμό Εργασίας στο Χεμπ την τοποθέτηση Ελλήνων εφήβων στην επιχείρηση Τσέσκα Ζμπρογιόβκα, στην επιχείρηση Cheb (πρώην ESKA) που περιλάμβαναν τρία αγόρια από το Κυσιμπλ Κυσέλκα και 21 από το Σόμποτιν. Επισημαίνει πως πρόκειται για αλλοδαπούς και γι αυτό η ένταξή τους σχετίζεται με την εγκύκλιο αρ. 41 του υπουργείου Εργασίας από τις 22.3.48 ενώ για το πέρασμά τους στις σχετικές καταστάσεις ισχύει η εγκύκλιος αρ. 26 της 31ης.3.1947. 16 Η μεταφορά της μέριμνας στις ΠΕΕ εξασφαλίστηκε με εγκύκλιο που εξέδωσε το υπουργείο Εργασίας στις 10.8.1949. Ανέθεσε στις περιφερειακές επιτροπές να αναλάβουν υπό τη διοίκησή τους μέχρι τις 31.8.1949 όλους τα σταθμούς Ελληνόπουλων και Μακεδονόπουλων που βρίσκονταν στην περιοχή αρμοδιότητάς τους. Για τους σταθμούς με παιδιά μέχρι 6 ετών το προσωπικό προβλέπονταν να αποτελείται από διευθυντή, λογιστή και 1 παιδαγωγό για κάθε 12 παιδιά, από νοσοκόμο, μαγείρισσες, βοηθητικό προσωπικό στο εστιατόριο, καθαρίστριες, ράφτρες, συντηρητή και θερμαστή για την κεντρική θέρμανση. Για τους σταθμούς παιδιών ηλικίας μεταξύ 6 και 14 ετών αναλογούσε ένας παιδαγωγός σε κάθε δεκαπέντε παιδιά και για τους σταθμούς νεολαίας για έφηβους άνω των 15 ετών ένας παιδαγωγός για κάθε 24 έως 50 παιδιά. Στο συνολικό αριθμό των υπαλλήλων δεν συμπεριλαμβάνονταν ούτε οι Τσέχοι ούτε οι Έλληνες δάσκαλοι. Οι Ελληνίδες μητέρες μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως βοηθητικό προσωπικό για την καθαριότητα ή στην κουζίνα και αναλογούσαν δύο για κάθε ένα Τσέχο εργαζόμενο. Εκτός από τις οδηγίες που δόθηκαν σε σύσκεψη με τους υπαλλήλους των ΠΠΕ στις 26.7.1949 στην Πράγα το υπουργείο Εργασίας απέστειλε με επιστολή του στις 10.8.1949 συγκεκριμένα καθήκοντα. Εκτός από την παραλαβή της ευθύνης για τη λειτουργία όλων των παιδικών σταθμών στην περιοχή τους μέχρι τις 31.8.1949 οι ΠΕΕ θα έπρεπε να εξασφαλίσουν συμφωνίες ενοικίασης στην περίπτωση που τα παιδιά βρίσκονταν ή επρόκειτο να τοποθετηθούν σε κτίρια τρίτων, έπρεπε να προβούν σε έλεγχό τους και να φροντίσουν για την αντικατάσταση των ακατάλληλων κτιρίων με νέα που βρίσκονταν στα διοικητικά όρια των περιοχών τους. Ειδική προσοχή θα έπρεπε να αφιερώσουν οι ΠΕΕ στον εξοπλισμό των σταθμών. Με τη βοήθεια των διευθυντών και του ΤΣΕΣ θα έπρεπε να προβούν σε καταγραφή όλων των περιουσιακών στοιχείων και να συμπληρώσουν αυτά που έλειπαν. Στις σχετικές καταστάσεις καταγράφονταν η ενδυμασία και υπόδηση των παιδιών όπως και η διαχείριση των δελτίων ένδυσης του κάθε τροφίμου. 17 Εξ αυτών στις 10.10.49 στον παιδικό σταθμό Προστρεντνι Μπέτσβα οδηγήθηκαν 15 παιδιά και 11 μητέρες, στον σταθμό Ζντάνιτσε 62 παιδιά και 21 μητέρες, στις 15.10.49 στον σταθμό Σίλχερζοβιτσε 66 παιδιά και 15 μητέρες, στον σταθμό Μπιέλα ποντ Μπεζντεζεμ, 24 παιδιά και 12 μητέρες, στον σταθμό Πρόστρεντνι Λάνοβ 37 παιδιά και 29 μητέρες, στον σταθμό Βέσελιτσκο 57 παιδιά και 46 μητέρες, στον σταθμό Ράϊνοχοβιτσε 23 παιδιά και 8 μητέρες, στις 16.10.49 στον σταθμό Χόλτιτσε 24 παιδιά και 16 μητέρες, στις 17.10.49 στον σταθμό Βέσκα 27 παιδιά και 15 μητέρες (στη συνέχεια 3 μητέρες και 2 βρέφη), συνολικά 388 παιδιά και 184 μητέρες. 18 Στην Τσεχία στην περιοχή Χράντετς Κράλοβε υπήρχαν οι σταθμοί Φορστ, Τσίστα, Προστρεντνι Λάνοβ, στην περιοχή Πάρντουμπιτσε οι σταθμοί Μπιέστβινα, Χόλτιτσε, Βίρσοβ, στην περιοχή Λίμπερετς οι σταθμοί Μπιέλα ποντ Μπεζντεζεμ, Φρύντλαντ, Χράσταβα, Γέτρσιχοβιτσε, Κράσνε Πόλε, Λέσνα-Τόλστεϊν, Μάχνιν, Σκόκοβυ, Στάρε Σπλάβυ, στην περιοχή Πράγας οι σταθμοί Μπούντα, Ντύμοκουρυ, Ράτσεκ, Σάντσκα, στην περιοχή Τσέσκε Μπουντεγιοβιτσε ο σταθμός Χόρζιτσε να Σούμαβιε, στην περιοχή Πίλζεν ο σταθμός Μπιέχαρζοβ, στην περιοχή Κάρλοβυ Βάρυ οι σταθμοί Μπόχοβ, Γίντρζιχοβιτσε, Κυσιμπλ Κυσέλκα, Μαριάνσκε Λάζνιε, Μνίχοβ, Μόστοβ, Νέουμπραντ, Οντερζ, Πλάνα, Μιέστο Πλάνα, Βέλιχοβ, Βέλκυ και Μάλυ Ράντοσοβ, Βιέτροβ, στην περιοχή Οϋστι ναντ Λάμπεμ οι σταθμοί Λέβιν, Τέπλιτσε-Σάνοβ, Τίρμιτσε, Ούντσιν. Στη Μοραβία και στη Σιλεσία στην περιοχή Μπρνο ο σταθμός Μπούντισκοβιτσε, στην περιοχή Οστράβα οι σταθμοί Μπουντίσοβ, Ντάρκοβ, Ντόλνι Βίκστεϊν, Χόρνι Βίκστεϊν, Χούκβαλντυ, Κλοκότσοβ, Μελτς, Χάμροβιτσε (Σέπετνα), Σίλχερζοβιτσε, Βέλκε Χέραλτιτσε, στην περιοχή Γκότβαλντοβ οι σταθμοί Μπράνκυ, Λέσνα, Πρόστρεντνι Μπέτσβα, Ράϊνοχοβιτσε, Ζντάνιτσε, στην περιοχή Όλομοουτς οι σταθμοί Κάρλοβ, Όσκαβα, Ποτστατ, Σόμποτιν, Ούνιτσοβ, Βέσελιτσκο. Στη Σλοβακία οι σταθμοί Χλόχοβετς, Κόχανοβτσε, Λούμποχνα, Πέτσενιαντυ, Πέρμπενικ, Σλόβενσκα Λιούπτσα, Σάμοριν, Ούχροβετς, Ρόζνιαβα. Από αυτή την κατάσταση απουσιάζουν οι σταθμοί Βέσκα, Στραζ ναντ Νίσοου, Χόμοτουβ και άλλοι με την πρόσθεση των οποίων ανέβηκε το γενικό σύνολο ενώ υπάρχουν ερωτηματικά εάν ο σταθμός Μπιέχαρζοβ εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε χρήση ή όχι. 19 Στην Πράγα, στο Γκοτβάλντοβ, στο Μπρνο και στην Οστράβα διοργανώθηκαν Εκθέσεις Ελληνόπουλων οι οποίες περιλάμβαναν ζωγραφιές, σκίτσα και κεραμική. Χορευτικό και μουσικό συγκρότημα Ελληνόπουλων έκανε μια σειρά από επιτυχημένες εμφανίσεις στο Γκοτβάλντοβ, στο Μπρνο, στην Πράγα, στην Οστράβα, στο Τάμπορ, στο Ούστι και στο Γιέσενικ. Το συγκρότημα επισκέφθηκε επίσης όλους τους σταθμούς με Ελληνόπουλα και έδωσε το έναυσμα για τη δημιουργία και νέων συγκροτημάτων. Το εκδοτικό Μιρ εξέδωσε το βιβλίο Αίγινα, επιστολές από το στρατόπεδο θανάτου και την μπροσούρα Μακρόνησος. Εκδόθηκε επίσης λεύκωμα με τις ζωγραφιές των Ελληνόπουλων σε τιράζ 25.000 αντιτύπων ενώ προετοιμάστηκε και συλλογή παιδικών ζωγραφιών και ποιημάτων υπό τον τίτλο Αετόπουλα. Το εκδοτικό Όρμπις εξέδωσε τρία βιβλία ιχνογραφίας στην ελληνική γλώσσα καθώς και μία κάρτα που περιείχε τέσσερα σκίτσα Ελληνόπουλων. Ηχογραφήθηκαν επίσης δίσκοι γραμμοφώνου με τα ελληνικά παιδιά συγκροτήματα ενώ γυρίστηκε και φιλμ σχετικά με τη ζωή στους παιδικούς σταθμούς. Το ραδιόφωνο ηχογράφησε σχετικά ρεπορτάζ και τα μετέδωσε στην αγγλική γλώσσα, στη γαλλική, στην κροατική, στη γερμανική, στην ελληνική και στην ισπανική. Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο μετέδωσε δύο ημίωρα αφιερώματα για τη ζωή των παιδιών στην Ελλάδα και για τους βασανισμούς τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. 20 Τα περιουσιακά στοιχεία αποτελούνταν από αυτά των παιδικών σταθμών και των συνοικιών εγκατάστασης των προσφύγων (Κρνοβ, Γέσενικ, Ζάμπερκ, Τιέχονιν), από το χρηματικό υπόλοιπο μέχρι της 31.12.1951, από τους σχετικούς λογαριασμούς στην Κρατική Τράπεζα και στην Ινβεστίτσνι Μπάνκα και από τις αποθήκες της Ελληνικής Επιχείρησης που βρίσκονταν στην Πράγα-Κόσιρζε, στην οδό Πίλζενσκα, στην Πράγα 2, στην οδό Γκοράζντοβα, και στην Πράγα 19 στο Βέλεσλαβιν. Υπήρχαν και ορισμένα οχήματα. Το νέο όργανο του Τσ.ΕΣ ονομαζόταν αρχικά Τσεχοσλοβάκικος Ερυθρός Σταυρός – Κεντρική Γραμματεία – Κοινωνικός Τομέας, Πράγα 2, οδός Πολιτίτσκυχ Βιέζνου 11. 21 Η πρόταση περιλαμβάνει το βιβλίο «Σιωπηλό οδόφραγμα» του Γ. Ντίρντα για το σταθμό στο Σϊλχερζοβιτσε, «Λένινγκραντ» της Γ. Γκλαζάροβα για το Νόβε Χράντυ, «Παρουσίαση» του Β. Ρζέζατς, «Σειρήνα» και «Ο πιο όμορφος κόσμος» της Μ. Μαγιέροβα κλπ. 22 Προτείνεται η επέτειος ίδρυσης της Λαοκρατικής Γερμανικής Δημοκρατίας, η 35η επέτειος της Οκτωβριανής Επανάστασης. Επίσης προτείνεται η διοργάνωση συζήτησης για τους Πιονέρους της Ανατολικής Γερμανίας και τα παιδιά της Δυτικής Γερμανίας, η υπενθύμιση του όρκου των Γερμανών πιονέρων στο Λίντιτσε τον Αύγουστο του 1951, η αδελφοποίηση Τσεχοσλοβάκων και Γερμανών πιονέρων της παραμεθόριας περιοχής, τα ινδάλματα της FDJ, ειδικότερα δε ο Έρνεστ Τέλμαν. Συνιστάται η ταινία «Αύριο θα χορέψουμε παντού για το Φεστιβάλ νεολαίας στο Βερολίνο», η ταινία για την επίσκεψη του Β. Πηκ στην Πράγα και του Κλ. Γκότβαλντ στο Βερολίνο και η ταινία «Αρρυθμίες στη σιδηροδρομική ανταπόκριση» σχετικά με τα σαμποτάζ «Αμερικανών καταδρομέων» το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως βάση για διάφορα παιχνίδια αυτοάμυνας σε ανοιχτούς χώρους. 23 Η αναφορά στη φιλοξενία δεν είναι τυχαία. Στις 27.4.1953 το κεντρικό όργανο του ΚΚΤσ. Ρούντε Πράβο φιλοξένησε άρθρο αφιερωμένο στα «50 χρόνια ζωής και εργασίας του Νίκου Ζαχαριάδη» με αφορμή την επέτειο γενεθλίων του ηγέτη του ΚΚΕ. Μεταξύ άλλων σημειώνεται πως μετά την αγγλο-αμερικανική επέμβαση και την προδοσία των τιτοϊκών τα ελληνικά επαναστατικά στρατεύματα υποχρεώθηκαν σε προσωρινή υποχώρηση. 24 Στον σταθμό Νόβε Χράντυ το 70% των παιδιών αρίστευσε ενώ το 30% προβιβάστηκε με καλούς βαθμούς. Στο Κάρλοβυ Βάρυ αρίστευσε το 23,46% των παιδιών ενώ το 76,54% προβιβάστηκε καλώς. Στη Χραστάβα αρίστευσε το 29,41% των παιδιών ενώ το 70,59% προβιβάστηκε καλώς. Στις σχολές μαθητείας φοιτούσαν 385 σπουδαστές στους οποίους κατατάχθηκαν και ορισμένοι νεαροί εργαζόμενοι οι οποίοι δεν είχαν νωρίτερα την ευκαιρία να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. 25 Πρόκειται για τους σταθμούς Μπράνκυ, Μπούντκοβ, Χράσταβα (130-12), Κάρλοβυ Βάρυ (136-6), Κλοκότσοβ (302-54), Λίμπιεσιτσε, Λόουτσνα (173-31), Μάχνιν (34), Νόβε Χράντυ (286), Σόμποτιν (311-31), Σίλχερζοβιτσε (265/31), Ούντσιν (189), Βέλκε Χέραλτιτσε (159-2) και Βέσελιτσκο (136-35). [Οι αριθμοί στις παρενθέσεις δηλούν τον αριθμό των παιδιών και σε δεύτερη σειρά αυτούς που αρίστευσαν]. Για άλλους σκοπούς ο Κοινωνικός τομέας διέθετε τα θεραπευτήρια Γιάνοβ, Τσέσκα Κάμενιτσε και Σέντιντολι καθώς και τους Οίκους Βάλετς, Τέχονιν και Οντράσοβ. 26 Στην αρμοδιότητα του υπουργείου Παιδείας ανήκαν τα παιδιά μεγαλύτερα των 3 ετών ενώ στο υπουργείο Υγείας τα παιδιά ηλικίας μικρότερης των 3 ετών. Παράλληλα πέρασαν στο υπουργείο Παιδείας ως ειδικό τμήμα οι μέχρι τότε εργαζόμενοι στον Κοινωνικό Τομέα του Τσ.ΕΣ που ασχολούνταν με τη διεύθυνση, τον έλεγχο και τη λειτουργία της μέριμνας για τα παιδιά από την Κορέα και την Ελλάδα. Ταυτόχρονα πέρασε και όλος ο εξοπλισμός με εξαίρεση τον σταθμό στο Κάρλοβυ Βάρυ ενώ στο υπουργείο Υγείας πέρασαν με αντίστοιχο τρόπο οι εργαζόμενοι για τα παιδιά που ήταν μικρότερα των 3 ετών. Στον Απρίλιο του 1955 όταν ακόμα αποφασιζόταν η μεταφορά της μέριμνας στο υπουργείο Παιδείας, υπήρχαν 2.140 Ελληνόπουλα την μέριμνα των οποίων είχε ο Κοινωνικό Τομέας, εγκατεστημένα στους σταθμούς Μπούντκοβ, Χράσταβα, Κάρλοβυ Βάρυ , Κλοκότσοβ, Λόουτσνα, Νόβε Χράντυ, Σόμποτιν, Σίλχερζοβιτσε, Βέλκε Χέραλτιτσε και Βέσελιτσκο. Στην υπόθεση της μέριμνας απασχολούνταν 345 εργαζόμενοι εκ των οποίων 109 παιδαγωγοί, 42 για την τήρηση των οικονομικών και 194 σε διάφορες βοηθητικές εργασίες. 27 Το σχήμα προβλέπονταν να αποτελείται από 156 παιδαγωγούς στους σταθμούς, 84 διοικητικούς υπαλλήλους (23 στα κεντρικά, 61 στους σταθμούς), 285 βοηθητικούς υπαλλήλους (4 κεντρικά, 281 στους σταθμούς), σύνολο 525 εργαζόμενοι. Αυτός ο αριθμός επρόκειτο να επιτευχθεί το τελευταίο τρίμηνο του 1955. 28 Ο σταθμός Κάρλοβυ Βάρυ διέθετε 65 παιδιά σε έντεκα τάξεις, ο σταθμός Χράσταβα 95 παιδιά σε οκτώ τάξεις και 25 παιδιά από Λαϊκές Δημοκρατίες που περνούσαν από σεμινάριο διάρκειας ενός έτους για την εκμάθηση της τσεχικής γλώσσας. Ο σταθμός Νόβε Χράντυ είχε 231 μαθητές σε 8 τάξεις, ο σταθμός Βέσελιτσκο 122 μαθητές οχτατάξιου και εντεκατάξιο, ο σταθμός Λόουτσνα 97 μαθητές οκτατάξιου, ο σταθμός Κλοκότσοβ 256 μαθητές οκτατάξιου, ο σταθμός Σίλχερζοβιτσε 156 μαθητές οκτατάξιου, ο σταθμός Βέλκε Χέραλτιτσε 51 μαθητές οκτατάξιου και 60 μαθητές σε ειδικό σεμινάριο προετοιμασίας για την ένταξή τους σε γεωργικές σχολές, ο σταθμός Μπούντκοβ 95 παιδιά προσχολικής ηλικίας από 3 έως 6 ετών. Τον Αύγουστο του 1955 στους παιδικούς σταθμούς υπήρχαν 1.436 Ελληνόπουλα. 29 Η έκθεση που συντάχθηκε στις 6.2.1956 βάσει των αποτελεσμάτων της δημοσκόπησης μεταξύ των γονέων προέβλεπε παράδοση της μέριμνας των Ελληνόπουλων που βρίσκονταν σε οκτώ παιδικούς σταθμούς (Χράσταβα,, Κυσίμπλ Κυσέλκα, Κλοκότσοβ, Λόουτσνα, Νόβε Χράντυ, Σίλχερζοβιτσε, Βέλκε Χέραλτιτσε και Βέσελιτσκο). Τα παιδιά προβλέπονταν να σταλούν στους γονείς τους μετά τη λήξη του σχολικού έτους 1955/56 προκειμένου να μπορέσουν να εγγραφούν σε σχολεία στις περιοχές διαμονής των γονιών τους. Η δημοσκόπηση αφορούσε 1.200 παιδιά καθώς τα ερωτηματικά στάλθηκαν σε εκείνους τους γονείς τα παιδιά των οποίων δεν θα αποφοιτούσαν εκείνη τη χρονιά. Τα ερωτηματικά αποστάλθηκαν στις 20.2.1956 και μετά τη συμπλήρωσή τους επιστρέφονταν στον Κοινωνικό Τομέα. 30 Ήδη από το Σεπτέμβριο του 1956 δεν βρίσκουμε Ελληνόπουλα στους παιδικούς σταθμούς Χράσταβα,, Κυσίμπλ Κυσέλκα, Κλοκότσοβ, Σόμποτιν, Ούντσιν και Βέλκε Χέραλτιτσε. Οι υπόλοιποι δάσκαλοι διδάσκουν στο Μπρνο, στην Κάρβινα, στην Οστράβα, στο Κρνοβ, στο Άλμπρεχτιτσε, στο Πισκόρζοβ, στην Οσομπλάχα, στο Πάβλοβιτσε και στη Χλίνκα, στο Ντίβτσι Χραντ και στο Ρούντολτιτσε, στο Γιντρζίχοβ και στο Τρεμοσνα, στο Βρότσλαβεκ, στο Ζλάτε Χόρυ, στο Ντόλνι Ούντολι και στο Ρέϊβιζ, στο Γιάβορνικ και στην Τράβνα και στο Κοτσλίροβ. Από το σύνολο των 23 Ελλήνων και 5 Μακεδόνων δασκάλων μόνο 8 είχαν την αντίστοιχη πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Τα Ελληνόπουλα που το 1956 έφτασαν στην Τσεχοσλοβακία από τη Γιουγκοσλαβία φοίτησαν σε σεμινάριο εκμάθησης της τσεχικής γλώσσας όπως και τα παιδιά που έφτασαν από την Ουγγαρία.

Αντουλα Μποτου