ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

π. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ

ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Ποιος ήταν ο στόχος της επανάστασης του 1821; Η πλειοψηφία των ιστορικών συμφωνεί, ότι το ΄21 είχε μεγαλοϊδεατικό-οικουμενικό χαρακτήρα. «Να φτιαχτεί το ρωμαίικο» ήταν ο πόθος του Γένους από την πρώτη στιγμή
της πτώσης του, όπως σώθηκε στα δημοτικά μας τραγούδια. Η μνήμη του Γένους δεν έπαυσε να προσανατολίζεται πάντα στην Αγια-Σοφιά, την Κωνσταντινούπολη-Νέα Ρώμη. Αυτή ήταν από το 1204 η Μεγάλη Ιδέα. ΄Ο,τι είχε χάσει, ονειρευόταν το Γένος να ξαναποκτήσει. Και αυτό που είχε πέσει στα 1453 ήταν η Ρωμανία. Οι Ρωμηοί επαναστατούσαν (από το 1473) για να ξαναγίνει κράτος η ορθόδοξη Ρωμανία με τον ορθόδοξο πολιτισμό της, που με υπερηφάνεια και θυσία τον διαφύλαξαν στα σκληρά χρόνια της αραβοκρατίας, της φραγκοκρατίας και της οθωμανοκρατίας.
Αυτή ήταν η κυρίαρχη –στα ευρύτερα τουλάχιστον λαϊκά στρώματα –ιδεολογία. Οι μακροχρόνιοι λαϊκοί οραματισμοί ( «πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά σου (προς την Παναγιά ο λόγος) θάναι…»)...
ανταποκρίνονταν στη φαναριώτικη προοπτική για τη βαθμιαία υποκατάσταση των Οθωμανών στην άσκηση της εξουσίας και ελληνοποίηση του Οθωμανικού κράτους. Το ίδιο περίπου όραμα αναδύεται και στα σχέδια του εθνομάρτυρα Ρήγα, που είχε μεν επηρεαστεί από τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά δεν απέβαλε τη φαναριώτικη προοπτική του οικουμενικού εθνισμού, μέσα στην οποία είχε δομήσει την προσωπικότητά του, πριν περάσει στην Ευρώπη. Ο Ρήγας είχε χρηματίσει γραμματέας (1782-85) του Ηγεμόνα της Βλαχίας Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, που ήταν ο πατέρας της φαναριώτικης ιδέας. Ο «Θούριος» και το «Σύνταγμα» του Ρήγα εκφράζουν, με κάποια παραλλαγή, την πλατειά ιδέα της Ρωμηοσύνης, του ελληνορθόδοξου δηλαδή πολιτισμού με κέντρο την Κωνσταντινούπολη.
Ανάλογο όραμα ενσάρκωναν και οι παραδοσιακοί-πατερικοί Κολλυβάδες και ο Πατροκοσμάς, που συνήθιζε στις περιοδείες του να λέει: «Αυτό μια μέρα θα γίνει ρωμαίικο». Το «ποθούμενο» ήταν η ανάσταση όλων των υπόδουλων στην Τουρκία ορθοδόξων και όχι η εθνικιστική κατάτμησή τους σε συμβατικές κρατικοεθνικές ενότητες, με βάση τη γλώσσα. Το τελευταίο, αντίθετα, ήταν το σχέδιο των Δυτικών Δυνάμεων, που οδηγούσε στη διάλυση και το οριστικό θάψιμο της Ελληνορθόδοξης αυτοκρατορίας. Η στάση αυτή της Δύσης έχει βαθειές ρίζες.

Η ΔΥΣΗ ΚΑΙ Η ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ

Η Ρωμηοσύνη, με τον ορθόδοξο χαρακτήρα της, αλλά και ως φυσικός κληρονόμος του Ελληνισμού, ήταν πάντα ενοχλητική για τη φράγκικη Ευρώπη. Ο ορθόδοξος πολιτισμός της Ρωμηοσύνης ήταν το μόνιμο σκάνδαλο της Ευρώπης, που μετά τη φραγκική κατάκτηση δημιούργησε έναν πολιτισμό, στους αντίποδες του πολιτισμού της Ρωμηοσύνης. Η Δύση είχε ως μόνιμο στόχο την καταστροφή του ρωμαίικου πολιτισμού.
Η φραγκική επιχείρηση του 1204 δεν πέτυχε τον οριστικό εκλατινισμό της ορθόδοξης Ανατολής. Αλλά και το κτύπημα του 1453 δεν ήταν τόσο ισχυρό, που να επιφέρει το θάνατο της Ρωμηοσύνης. Οι δυτικοί (παπικοί και προτεστάντες) μισσιονάριοι (ιεραπόστολοι) και όλες οι δυτικές πολιτικές προπαγάνδες μέσα στη δουλεία αποκρούστηκαν. ΄Εμενε έτσι, η εμπόδιση κάθε σκέψης για ανάσταση της Ρωμηοσύνης. Αυτό ήταν το μόνιμο πρόβλημα της δυτικής διπλωματίας και αποτελούσε τη βασικότερη –και μη εκφραζόμενη συνήθως –πλευρά του περιβόητου «ανατολικού ζητήματος». Η ευρωπαϊκή πολιτική δε στόχευε μόνο στο διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά και στη ματαίωση της προσδοκίας να γίνει πάλι ελληνική και ορθόδοξη. Η μεγαλύτερη επιτυχία των δυτικών σχεδίων θα ήταν η αποδοχή τους από τους ίδιους τους Ρωμηούς. Και αυτό έγινε με την πρόσληψη από τους Ορθόδοξους της βαλκανικής -και τους ΄Ελληνες –της εθνικής ιδέας, όπως διαμορφώθηκε με τη Γαλλική Επανάσταση (1789). Κατά τον παγκόσμια γνωστό φιλόσοφο της Ιστορίας και ιστορικό του πολιτισμού Τόϋνμπη οι ΄Ελληνες «ήταν οι πρώτοι που προσεβλήθησαν από τον ιό του δυτικού εθνικισμού» ανάμεσα στους βαλκανικούς λαούς.

Η ΕΘΝΙΚΗ ΙΔΕΑ ΑΝΤΙΠΟΔΑΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ

Η Γαλλική Επανάστση, που ένωσε τη Γαλλία κρατικά σε ένα έθνος, καθιέρωσε την αρχή των εθνοτήτων. Κάθε εθνότητα, όφειλε να γίνει κράτος ανεξάρτητο. Αυτή η θεωρία μεταδόθηκε και στην Ορθόδοξη Ανατολή, με την εξάπλωση της δυτικής επιρροής στα ανατολικά πράγματα. Η θεωρία όμως αυτή ήταν στην ουσία απόρριψη της οικουμενικής ρωμαίικης ιδέας. Κύριο στοιχείο της ρωμαίικης ενότητας ήταν η Ορθοδοξία (το ομόδοξο), που κρατούσε ενωμένες όλες τις εθνότητες στο ένα κράτος. Βάση της δυτικής έννοιας της εθνότητας έγινε η γλώσσα, και κάθε γλωσσική ομάδα των Βαλκανίων καλείται να γίνει ιδιαίτερη εθνότητα και ανεξάρτητο κράτος. ΄Ηταν, συνεπώς, μία κυριολεκτικά αντιρωμαίικη αντίληψη, που ανέτρεπε τα θεμέλια της Ρωμηοσύνης.



Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ

Οι ΄Ελληνες της διασποράς, ζώντας μέσα στην άμεση επίδραση της Ευρώπης, έγιναν οι κυριότεροι προπαγανδιστές της αρχής των εθνοτήτων. Η ελληνική διασπορά ζούσε ιδεολογικά στους αντίποδες των Φαναριωτών. Ενώ οι δεύτεροι ζητούσαν την αποκατάσταση του Ελληνισμού στραμμένοι στην Ανατολή, οι πρώτοι στις εθνικές επιδιώξεις τους ήταν προσανατολισμένοι στη Δύση. Ο φιλοδυτικισμός τους συντελούσε στο να λησμονούν ή να απορρίπτουν την παράδοση της Ρωμηοσύνης για να εγκολπωθούν την ιδέα του κλειστού εθνικού κράτους, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Βέβαια, η θέση αυτή είχε κάποιο ρεαλισμό, γιατί σύμφωνα με τις κρατούσες διεθνείς συγκυρίες, ήταν το μόνο εφικτό τη στιγμή εκείνη για τον Ελληνισμό. Αυτή η λύση θα μπορούσε να βρει τη συγκατάθεση των Δυτικών Δυνάμεων ( και της Ρωσίας), ενώ κάθε ρωμαίικη ιδέα θα συναντούσε άμεση αντίδραση, όπως είχε συμβεί ήδη στο παρελθόν.

Η διασπορά δεν έμεινε όμως δεμένη μόνο με τον ελληνοκεντρικό εθνισμό, αλλά και με τη δημιουργία ελληνικού κράτους, ανοικτού στην Ευρώπη και συγκατατιθέμενου στην ένωση με το Δυτικό Χριστιανισμό. ΄Ηταν κατά κάποιο τρόπο η συνέχεια του διαλόγου της Φλωρεντίας (1439). Η τοποθέτηση αυτή, βέβαια, είχε συγκεκριμένο στόχο, τον καθολικό εξευρωπαϊσμό του Ελληνικού Κράτους, που χωρίς την αλλοίωση της Ορθοδοξίας δεν είναι ποτέ δυνατός. Για τον 19ο αιώνα που ακόμη η θρησκεία έπαιζε στη ζωή των λαών πρωταγωνιστικό ρόλο, η δογματική ένωση του Ελληνισμού με την Ευρώπη θα αποδέσμευε τους ΄Ελληνες από την ρωμαίικη παράδοσή τους. Γιατί μόνο η Ορθοδοξία διαφοροποιεί τον Ελληνισμό αμετάκλητα από την Ευρώπη. Η αποορθοδοξοποίηση του Ελληνισμού τον ταυτίζει αμέσως με τη Δύση, όπως συνέβη με ΄Ελληνες της Δύσης, για τους οποίους ο Ελληνισμός σήμερα δεν είναι παρά μακρινή ανάμνηση, ενώ η ζωή τους ταυτίστηκε απόλυτα με τον τρόπο ζωής των κοινωνιών τους. Ο φιλοδυτικισμός της διασποράς ήταν συνέπεια του αντιτουρκισμού της, αλλά και κάποιας αδράνειας των ορθοδόξων κριτηρίων, που οφειλόταν στη βαθμιαία αποδοχή του δυτικού τρόπου ζωής. ΄Όταν τα ρωμαίικα κριτήρια αδρανήσουν, η Ορθοδοξία λαμβάνεται όχι ως στάση ζωής, αλλά ως ένα πλαίσιο ηθών και εθίμων, χρήσιμων μεν, αλλά μόνο για τη διάσωση του «εθνικού» φρονήματος.

Στην ανάπτυξη του στενού εθνικού πνεύματος (εθνικισμού) συνέβαλαν πολύ και έλληνες διαφωτιστές, θρεμμένοι και αυτοί με τη δυτική νοοτροπία. Πρώτος ανάμεσά τους ο Αδαμάντιος Κοραής. Ο χιώτης σοφός δεν ήθελε να δεχθεί την οικουμενικότητα της Ρωμηοσύνης λόγω του μεγάλου αντιτουρκισμού του και της ταπεινής ιδέας που είχε για τη Ρωμανία-Βυζάντιο. Επηρεασμένος από τις τότε δυτικές εκτιμήσεις του Βυζαντίου, το θεωρούσε Μεσαίωνα και παρακμή. Γιατί, είναι γεγονός, ότι γι’ αυτόν που ζει έξω από την ορθόδοξο πατερική παράδοση το Βυζάντιο-Ρωμανία κρίνεται ως παρακμή και αποτυχία.

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ

Η πορεία για την πραγμάτωση της εθνικής ιδέας επιταχύνθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Η πάλη ανάμεσα στις δύο παρατάξεις, τους οπαδούς της ρωμαίικης και της εθνικής Ιδέας, αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη σαφήνεια. Από το 1800 συστήθηκαν δημοκρατικά κόμματα, που δρούσαν στα πλαίσια της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι γνωστοί «καρμανιόλοι». Στα 1800 ιδρύθηκε το πρώτο ημιαυτόνομο ελληνικό κράτος, η Επτάνησος Πολιτεία. Γρήγορα όμως μετατράπηκε σε αγγλικό προτεκτοράτο με τη συνθήκη του Παρισιού (1814-1815), μέχρι να ενωθεί με το Ελληνικό Κράτος (1864).
Το εθνικό όμως κίνημα, πήρε και κοινωνικό χαρακτήρα. Ο λαός με την εξέγερσή του δεν ήθελε μόνο την απελευθέρωσή του από τον ξένο δυνάστη, αλλά και από κάθε εσωτερική καταπίεση. ΄Ετσι προήλθαν οι συγκρούσεις με τις συντηρητικές δυνάμεις, που αντιμετώπιζαν με δέος τη σκέψη μιας ριζικής αλλαγής του κοινωνικού χώρου. Αυτή η ένταση στις κοινωνικές σχέσεις θα κληροδοτηθεί στο Ελληνικό Κράτος με τη διαπάλη των πολιτικών κομμάτων.
Σύμφωνα με το παράδειγμα των μυστικών Εταιρειών της Ευρώπης, αλλά με περιεχόμενο καθαρά ελληνικό και ορθόδοξο, σχηματίσθηκαν διάφορες ελληνικές Εταιρείες όπως το «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» στο Παρίσι (1809) και η «η Φιλόμουσος Εταιρεία» στην Αθήνα (1812). Εμφανιζόμενες ως πολιτιστικοί σύλλογοι, προετοίμαζαν την επανάσταση. Σπουδαιότερη όμως απ’ αυτές ήταν η «Φιλική Εταιρεία», που ιδρύθηκε στην Οδησσό στα 1814. Τα μέλη της προέρχονταν από όλες τις κοινωνικές τάξεις, απόδειξη της καθολικότητας και πανεθνικότητας του ετοιμαζόμενου αγώνα.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Στις παραμονές της Επανάστασης η ηγεσία της Εταιρείας πέρασε στα χέρια του πρίγκιπα Αλέξανδρου Υψηλάντη (1820). Οι εξεγέρσεις πασάδων στην Ασία και του Αλή-Πασά στα Γιάννενα (1820) διευκόλυναν την υπέρβαση των δισταγμών και τη λήψη της απόφασης να αρχίσει η επανάσταση. Με το κίνημα του Αλ. Υψηλάντη στη Βλαχία (Φεβρουάριος 1821) άλλαξε καθαρά ο οικουμενικός στόχος των Φαναριωτών, των Κολλυβάδων και του Ρήγα. Η προσπάθεια δεν αποβλέπει πια στην ένωση των ορθοδόξων εθνοτήτων σε ένα κράτος, αλλά στην αποκατάσταση της ελληνικής εθνότητας (αλυτρωτισμός) που διαχώρισε έτσι τη δική της πορεία από την πορεία των άλλων εθνοτήτων της Ρωμηοσύνης Στα 1830 θα ιδρυθεί και θα αναγνωρισθεί από την Ευρώπη το ελεύθερο Ελληνικό Κράτος.

ΜΕΤΑΛΛΑΓΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΙΔΕΑΣ

Ολόκληρο το 19ο αιώνα η οικουμενική-ρωμαίικη εκδοχή της Μεγάλης Ιδέας θα υποχωρεί βαθμιαία, για να σβήσει (οριστικάWink στα 1922 με τη Μικρασιατική τραγωδία. Θα μείνει μια ελληνοκεντρική εκδοχή της Μεγάλης Ιδέας, που συρρικνώθηκε και αυτή διαδοχικά, αφού αποδεσμεύθηκε από την Πόλη, την Κωνσταντινούπολη, και στράφηκε έμμονα στην Αθήνα. Η Κωνσταντινούπολη κλείνει πάντα την ιδέα της Ρωμανίας-Βυζαντίου, ενώ η Αθήνα προσανατολίζει στην ελληνική αρχαιότητα.
Ο Ελληνισμός αναγκάστηκε να υποτάξει τα όνειρά του στην πολιτική των Μεγάλων της Ευρώπης, αφού από τη θέλησή τους στο εξής θα εξαρτάται και η κρατική υπόστασή του. Η Μεγάλη Ιδέα έμεινε στον Ελληνισμό απλή ιστορική μνήμη, για να μπορεί, τόσο στα πλαίσια του Ελληνικού Κράτους, όσο και στο χώρο της συνεχιζόμενης διασποράς του, να διακρίνει τα ίχνη της πορείας του μέσα στον παρατεινόμενο ιστορικό χρόνο. Ο σημερινός Ελληνισμός μπορεί να διακηρύσσει, ότι δεν «διεκδικεί τίποτε» από τους κατέχοντες τα εδάφη της «αλύτρωτης» Ρωμηοσύνης, δεν έχει όμως δικαίωμα να λησμονήσει την ιστορία του. Γιατι τούτο θα ισοδυναμεί με αυτοκτονία.

Μαρτυρία:
Η Ρωμαίικη (ελληνορθόδοξη) Ιδέα σώζεται μέχρι το Κίνημα του Αλεξάνδρου Υψηλάντη (1821)

Ο ΄Ορκος των Ιερολοχιτών

Ως Χριστιανός Ορθόδοξος και υιός της ημετέρας Καθολικής και Αποστολικής Εκκλήσίας, ορκίζομαι εις το όνομα του παντοδυνάμου Θεού, εις το όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και της Αγίας Τριάδος, να διαμείνω πιστός εις την θρησκείαν μου και εις την πατρίδα μου.
Ορκίζομαι να ενωθώ με όλους τους αδελφούς μου Χριστιανούς δια την ελευθερίαν της πατρίδος μας.
Ορκίζομαι να χύσω και αυτήν την υστέραν ρανίδα του αίματός μου υπέρ της θρησκείας και της πατρίδος μου. Να αποθάνω μετά των αδελφών μου υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος και της θρησκείας μου. Να φονεύσω και αυτόν τον ίδιον αδελφόν, εάν τον εύρω προδότην της πατρίδος.
Να υποτάσσωμαι εις τον υπέρ της πατρίδος μου Αρχηγόν.
Να μη βλέψω εις τα όπισθέν μου, εάν πρώτον δεν αποδιώξω τον εχθρόν της πατρίδος και της θρησκείας μου.
Να λάβω τα όπλα εις κάθε περίστασιν, άμα ήθελον ακούσειν, ότι ο Αρχηγός μου εκστρατεύει κατά των τυράννων και να συγκαταφέρω άπαντας τους εμούς φίλους και γνωρίμους εις το να με ακολουθήσωσι.
Να βλέπω πάντοτε τους εχθρούς μας Τούρκους με μίσος και περιφρόνησιν.
Να μη παραιτήσω τα όπλα, προτού να ίδω ελευθέραν την πατρίδα μου και εξωλοθρευμένους τους εχθρούς της.
Να χύσω το αίμα μου, ίνα νικήσω τους εχθρούς της θρησκείας μου, ή να αποθάνω ως μάρτυς δια τον Ιησούν Χριστόν.
Ορκίζομαι, τέλος, πάντων, εις το της Θείας Μεταλήψεως φοβερόν Μυστήριον, ότι ευχαριστούμαι να υστερηθώ της Αγίας Κοινωνίας εις την τελευταίαν μου εκείνην ώραν, εάν δεν εκπληρώσω απάσας τας υποχρεώσεις, τας οποίας ώμωσα ενώπιον της εικόνος του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.

(Σημείωση: Οι ιερολοχίτες του Αλ. Υψηλάντη επαναστατούν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, ως Ορθόδοξοι-Ρωμηοί για την απελευθέρωση της «πατρίδος» των, που δεν έχει σχέση με τη μικρή Ελλάδα του 1830, αλλά με τη Ρωμανία, την ελληνορθόδοξη αυτοκρατορία. Γι΄ αυτό υπόσχονται την ένωση «με όλους τους αδελφούς τους χριστιανούς», δηλαδή με όλους του άλλους Ρωμηούς-Ορθοδόξους για την ελευθερία της κοινής πατρίδας. Η σύμπτωση με το όραμα του Ρήγα είναι φανερή. Το «στρίμωγμα» στη μικρή Ελλάδα-στην αρχαία δηλαδή επαρχία-θα γίνει αργότερα, σύμφωνα με τις επιθυμίες των Μ. Δυνάμεων της Ευρώπης).

(Από το βιβλίο του π. Γ. Δ. Μεταλληνού, Τουρκοκρατία: Οι ΄Ελληνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, Αθήνα ( Ακρίτας) 2005.

http://www.resaltomag.gr/forum/viewtopic.php?p=20132#20132
Αναρτήθηκε από paideia-gr