Ομάδα Εργασίας για την Εκπαίδευση
Γιατί να διδάσκουμε για το Ολοκαύτωμα;
Ο σκοπός της διδασκαλίας οποιουδήποτε θέματος είναι να κινητοποιήσει την ερευνητική περιέργεια των μαθητών, έτσι ώστε να τους οδηγήσει σε κριτική σκέψη και προσωπική ανάπτυξη. Είναι επομένως απαραίτητο οι εκπαιδευτικοί να θέτουν ερωτήσεις που αφορούν τη σκοπιμότητα οποιουδήποτε θέματος προσεγγίζουν.
Όταν οι εκπαιδευτικοί αφιερώνουν χρόνο στο να αναλογιστούν το λόγο για τον οποίο διδάσκουν για το Ολοκαύτωμα, έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιλέξουν περιεχόμενο το οποίο να ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα των μαθητών τους και παρέχει μια καλύτερη κατανόηση ενός πολύπλοκου θέματος.
Οι παρακάτω επισημάνσεις μπορεί να ενθαρρύνουν την εξέταση των λόγων για τους οποίους πρέπει να διδάσκεται το Ολοκαύτωμα:
* Το Ολοκαύτωμα αποτελεί ένα ορόσημο που σημαδεύει όχι μόνο τον 20ό αιώνα, αλλά και ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας. Ήταν μια πρωτοφανής προσπάθεια να δολοφονηθεί ένας ολόκληρος λαός και να εξαφανιστεί ο πολιτισμός του. Το Ολοκαύτωμα πρέπει να μελετάται γιατί άλλαξε ριζικά τα θεμέλια του πολιτισμού.
* Μια διεξοδική μελέτη του Ολοκαυτώματος βοηθά τους μαθητές να σκεφτούν για τη χρήση και κατάχρηση της εξουσίας, καθώς και για τους ρόλους και τις ευθύνες ατόμων, οργανώσεων και εθνών, όταν αντιμετωπίζουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μπορεί να κάνει αμεσότερη τη γνώση, ότι στο σύγχρονο κόσμο είναι υπαρκτή η δυνατότητα γενοκτονίας.
* Η μελέτη του Ολοκαυτώματος βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν μια κατανόηση των συνεπειών της προκατάληψης, του ρατσισμού, του αντισημιτισμού, και της τάσης της κοινωνίας μας να κατατάσσει τους ανθρώπους με βάση διάφορα στερεότυπα. Βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν συνείδηση της αξίας της διαφορετικότητας σε μια πλουραλιστική κοινωνία και ενθαρρύνει την ευαισθησία σε θέματα μειονοτήτων.
* Το Ολοκαύτωμα έδειξε καθαρά με ποιο τρόπο μια σύγχρονη κοινωνία μπορεί να χρησιμοποιήσει τις τεχνολογικές της κατακτήσεις και τη γραφειοκρατική της οργάνωση για να εφαρμόσει καταστρεπτικές πολιτικές που κυμαίνονται από τον κοινωνικό σχεδιασμό ως τη γενοκτονία.
* Το Ολοκαύτωμα μας παρέχει ένα σύνολο αναφορών με βάση τις οποίες μπορούν να διερευνηθούν οι κίνδυνοι του να παραμένει κανείς σιωπηλός ή αδιάφορος απέναντι στην καταπίεση των άλλων.
* Καθώς οι μαθητές αποκτούν βαθύτερη γνώση των πολλών ιστορικών, κοινωνικών, θρησκευτικών, πολιτικών και οικονομικών παραγόντων, που όλοι συνέβαλαν στο να οδηγηθούμε στο Ολοκαύτωμα, αποκτούν επίσης γνώση της πολυπλοκότητας των ιστορικών διαδικασιών και μια καλύτερη οπτική όσον αφορά το πώς η συμβολή διαφορετικών παραγόντων μπορεί να οδηγήσει στην κατάρρευση των δημοκρατικών αξιών. Οι μαθητές αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι αποτελεί ευθύνη των πολιτών μιας δημοκρατίας να μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα κινδύνου και να ξέρουν πότε να αντιδράσουν.
* Το Ολοκαύτωμα έχει γίνει κεντρικό θέμα στον πολιτισμό πολλών χωρών. Αυτό αντανακλάται τόσο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όσο και από τη λαϊκή κουλτούρα. Η εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα μπορεί να προσφέρει στους μαθητές τις ιστορικές γνώσεις και τις ικανότητες που χρειάζονται, για να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν αυτές τις πολιτισμικές εκδηλώσεις.
Πώς να διδάξετε το Ολοκαύτωμα στα Σχολεία
Είναι αδύνατον να υπάρξει ένας και μόνο «σωστός» τρόπος διδασκαλίας ενός οποιουδήποτε θέματος, ή κάποια ιδανική μεθοδολογία κατάλληλη για κάθε δάσκαλο και κάθε μαθητή. Αυτό που το παρόν κείμενο προσφέρει είναι κάποιες κατευθυντήριες γραμμές και συμβουλές, οι οποίες μπορεί να βοηθήσουν τους διδάσκοντες στο να δημιουργήσουν το δικό τους σχέδιο διδασκαλίας, με βάση τις μαθησιακές ανάγκες του κάθε μαθητή. Αποτελεί επίσης μια προσπάθεια εκμετάλλευσης της εμπειρίας πολλών φορέων που διαθέτουν πείρα στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος. Αποπειράται ακόμη να απαντήσει στα ερωτήματα που έχουν πολλοί διδάσκοντες για το πώς να προσεγγίσουν ένα τόσο δύσκολο θέμα, ενώ συγχρόνως προτείνει πιθανούς τρόπους για τη συνέχιση της διδασκαλίας.
Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στηρίζεται σε νέα ευρήματα των ερευνητών και έχει υποστεί σημαντικές μεταβολές κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Το κείμενο αυτό σκοπό έχει να παρουσιάσει αυτή τη συνεχή διαδικασία παιδαγωγικής εξέλιξης και βελτίωσης, και ως συνέπεια, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί ως η τελευταία λέξη για το συγκεκριμένο θέμα.
Περίληψη
* Το Ολοκαύτωμα μπορεί να διδαχθεί με επιτυχία: μη φοβάστε να προσεγγίσετε το θέμα
* Δώστε έναν ορισμό του όρου Ολοκαύτωμα
* Δημιουργήστε ένα περιβάλλον που προάγει τη μάθηση, με τη χρήση ενεργητικών παιδαγωγικών μέσων και μαθητο-κεντρική προσέγγιση
* Προσωποποιήστε την ιστορία μεταφράζοντας τα στατιστικά στοιχεία σε ατομικές ιστορίες
* Χρησιμοποιήστε διηγήσεις μαρτύρων για να κάνετε αυτό το κομμάτι της ιστορίας πιο «αληθινό» για τους μαθητές σας
* Μια δια-θεματική προσέγγιση θα διευρύνει την κατανόηση του Ολοκαυτώματος από τους μαθητές σας
* Τοποθετήστε την ιστορία του Ολοκαυτώματος μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο
* Καλύψτε τις διάφορες και ποικίλες πτυχές του θέματος
* Χρησιμοποιείτε τους όρους με προσοχή και προτρέπετε τους μαθητές σας να κάνουν το ίδιο
* Υπογραμμίστε τη διάκριση μεταξύ της ιστορίας του Ολοκαυτώματος και των μαθημάτων που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτή
* Αποφύγετε να δίνετε απλές απαντήσεις για ένα τόσο πολύπλοκο θέμα
* Δώστε στους μαθητές σας πρόσβαση στις πηγές
* Τονίστε στους μαθητές σας ότι οι δράστες του Ολοκαυτώματος είναι και αυτοί που άφησαν τα περισσότερα ιστορικά τεκμήρια γι αυτό
* Ενθαρρύνετε τους μαθητές σας να προβούν σε κριτική ανάλυση των διάφορων ερμηνειών του Ολοκαυτώματος
* Ελέγχετε την καταλληλότητα του περιεχομένου γραπτών και οπτικών μαρτυριών και μη χρησιμοποιείτε εικόνες φρίκης για να εισαγάγετε τους μαθητές σας στη μελέτη του Ολοκαυτώματος
* Αποφεύγετε να συγκρίνετε τα όσα υπέφερε μια ομάδα με όσα υπέστη κάποια άλλη
* Αφήστε τους μαθητές σας να εξερευνήσουν ποικίλες αντιδράσεις των θυμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των πολλών μορφών αντίστασης στους Ναζί
* Προσέξτε να μην περιορίσετε τον ορισμό του Εβραϊκού λαού αποκλειστικά ως θύματα του Ολοκαυτώματος
* Τονίστε ότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν αναπόφευκτο
* Μην επιχειρήσετε να ερμηνεύσετε τη συμπεριφορά των δραστών ως συμπεριφορά «απάνθρωπων τεράτων»
* Υπογραμμίστε τη διάκριση μεταξύ των δραστών του χτες και αυτών που εμφανίζονται στις κοινωνίες του σήμερα, στην Ευρώπη και αλλού
* Ενθαρρύνετε τους μαθητές σας να μελετούν την τοπική, εθνική και παγκόσμια ιστορία και μνήμη
* Ζητήστε από τους μαθητές σας να συμμετάσχουν και να στοχαστούν σε εθνικές και τοπικές τελετές μνήμης
* Επιλέξτε κατάλληλες δραστηριότητες και αποφύγετε τη χρήση προσομοιώσεων που ζητούν από τους μαθητές να ταυτιστούν με δράστες ή θύματα
* Αποφύγετε να νομιμοποιήσετε την άρνηση του παρελθόντος
* Μη λησμονείτε ότι όλα τα εκπαιδευτικά μέσα, συμπεριλαμβανομένου και του Διαδικτύου, έχουν όχι μόνο δυνατότητες, αλλά και περιορισμούς
* Κάνετε διάκριση μεταξύ των ιστορικών και των σύγχρονων γεγονότων και μην επιχειρείτε μη-ιστορικές συγκρίσεις
* Να ανταποκρίνεστε στα σχόλια των μαθητών σας
Το Ολοκαύτωμα μπορεί να διδαχθεί με επιτυχία: μη φοβάστε να προσεγγίσετε το θέμα
Πολλοί διδάσκοντες διστάζουν να προβούν με τους μαθητές τους σε μια διερεύνηση του Ολοκαυτώματος, λόγω των δυσκολιών που θεωρούν ότι παρουσιάζει το θέμα. Η δυσκολίες της παρουσίασης της κλίμακας της τραγωδίας, των ασύλληπτων αριθμών των εμπλεκομένων και της αβύσσου στην οποία μπορεί να βυθιστεί η ανθρώπινη φύση τους φαίνονται αξεπέραστα. Δεν μπορούν να βρούν τρόπο να συγκινήσουν τους μαθητές τους χωρίς να τους προκαλέσουν τραύματα και ανησυχούν για τις πιθανές αντιδράσεις των μαθητών τους και για το πώς να αντιμετωπίσουν «ακατάλληλη» συμπεριφορά στην τάξη, όπως γέλια ή αντισημιτικά και ρατσιστικά σχόλια.
Μη φοβάστε να αντιμετωπίσετε το θέμα, παρά τις δυσκολίες που παρουσιάζει, καθώς η πείρα έχει αποδείξει ότι το Ολοκαύτωμα μπορεί να διδαχθεί με επιτυχία και μπορεί να έχει πολύ θετικά αποτελέσματα.
Δώστε έναν ορισμό του όρου Ολοκαύτωμα
Ένας σαφής ορισμός του όρου «Ολοκαύτωμα» είναι απαραίτητος. Πολλοί διδάσκοντες χρησιμοποιούν τον όρο με την ευρύτερή του έννοια, περιλαμβάνοντας όλα τα θύματα των Ναζιστικών διώξεων. Οι περισσότεροι ιστορικοί ωστόσο χρησιμοποιούν έναν πιο ακριβή ορισμό.
Οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν ότι για πολλούς ανθρώπους ο όρος «Ολοκαύτωμα» παρουσιάζει προβλήματα. Ολοκαύτωμα στη γλώσσα της Βίβλου σημαίνει θυσία και, αν το θέμα εξεταστεί από τη Χριστιανική θεολογική οπτική, μπορεί να οδηγήσει στο να θεωρηθεί η μαζική δολοφονία των Εβραίων ως ένα είδος μαρτυρίου. Το Ολοκαύτωμα ωστόσο δεν περιέχει τίποτα «ιερό». Yπάρχουν και άλλοι όροι που πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή, όπως π.χ. η «Τελική Λύση» που ανήκει στη γλώσσα των δραστών, ενώ ο όρος «γενοκτονία» απηχεί τη ρατσιστική κοσμοαντίληψη των Ναζί. Πολλοί προτιμούν τη χρήση της Εβραϊκής λέξης «Shoah» που σημαίνει καταστροφή και δεν έχει θρησκευτική φόρτιση.
Δημιουργήστε ένα περιβάλλον που προάγει τη μάθηση, με τη χρήση ενεργητικών παιδαγωγικών μέσων και μαθητο-κεντρική προσέγγιση
Το Ολοκαύτωμα θέτει υπό αμφισβήτηση πολλές από τις αντιλήψεις των νέων ανθρώπων για τη φύση της κοινωνίας, της προόδου, του πολιτισμού και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Οι μαθητές μπορεί να παρουσιάσουν αμυντικές αντιδράσεις, αρνητικά συναισθήματα, ή απροθυμία να προχωρήσουν βαθύτερα στην ιστορία της Ναζιστικής περιόδου ή του Ολοκαυτώματος. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένα κλίμα εμπιστοσύνης στην τάξη, ώστε τέτοια ζητήματα να μπορούν να αντιμετωπιστούν και να συζητηθούν.
Είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ένα μαθησιακό περιβάλλον, όπου οι μαθητές θα έχουν στη διάθεσή τους χώρο και χρόνο για να αναλογιστούν, όπου θα ενθαρρύνονται να θέτουν ερωτήσεις, να συζητήσουν τις σκέψεις και τους φόβους τους, να μοιραστούν ιδέες, γνώμες και ανησυχίες.
Η μάθηση θα πρέπει να είναι μαθητο-κεντρική. Ο διδάσκων θα πρέπει να διευκολύνει την αναζήτηση της γνώσης, όχι απλώς να παραδίδει το «μάθημα» και οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να παίξουν ενεργό ρόλο στη δική τους διδασκαλία. Η ιστορία δεν είναι ένα σύνολο γνώσεων που πρέπει να μεταδοθούν από το μυαλό του δασκάλου στα μυαλά των μαθητών, αλλά πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένα ταξίδι ανακάλυψης, όπου οι νέοι άνθρωποι διαμορφώνουν τις δικές τους οδούς αναζήτησης, αναλύουν μια ποικιλία πηγών πληροφόρησης, θέτουν ερωτήματα για τις διαφορετικές ερμηνείες και εκδοχές των γεγονότων και, τέλος, βρίσκουν τις δικές τους απαντήσεις για δύσκολα ιστορικά και ηθικά ζητήματα.
Προσωποποιήστε την ιστορία μεταφράζοντας τα στατιστικά στοιχεία σε ατομικές ιστορίες
Η μελέτη των στατιστικών είναι σημαντική και οι διδάσκοντες θα πρέπει να βρούν τρόπους να καταστήσουν ζωντανά για τους μαθητές τους τόσο την κλίμακα του Ολοκαυτώματος όσο και τους αριθμούςπου σχετίζονται με αυτό. Πολλοί νέοι άνθρωποι ωστόσο δυσκολεύονται να κατανοήσουν το μέγεθος της τραγωδίας του Ολοκαυτώματος, αν παρουσιάζεται με αποκλειστικά στατιστικούς όρους.
Για το λόγο αυτό, πρέπει να παράσχεται στους μαθητές η ευκαιρία να δουν τους διωκόμενους από τους Ναζί, όχι ως μια απρόσωπη μάζα θυμάτων, αλλά ως ξεχωριστά άτομα. Χρησιμοποιείστε μελέτες μεμονωμένων περιπτώσεων, μαρτυρίες επιζώντων, γράμματα και ημερολόγια της εποχής για να δείξετε την εμπειρία σε προσωπικό επίπεδο και να εξασφαλίσετε ότι οι μαθητές σας κατανοούν ότι κάθε μία από αυτές τις «στατιστικές» αντιπροσωπεύει ένα αληθινό άνθρωπο, ένα άτομο με σάρκα και οστά που είχε ζωή, φίλους και οικογένεια πριν από το Ολοκαύτωμα. Υπογραμμίζετε την αξιοπρέπεια των θυμάτων σε κάθε ευκαιρία.
Μια διερεύνηση του Ολοκαυτώματος η οποία δεν αντικρούει τις στερεότυπες απόψεις ότι όλοι οι δράστες ήταν τρελοί ή σαδιστές, ότι όλοι οι σωτήρες ήταν ηρωικοί, γενναίοι, καλοί και ευγενικοί, και όλοι όσοι δε συμμετείχαν ήταν απαθείς θεατές, κινδυνεύει να στερήσει από τους ανθρώπους του παρελθόντος την ανθρώπινη φύση τους και να τους παρουσιάσει ως καρικατούρες, και όχι ως ανθρώπινα όντα.
Εστιάζοντας στις ιστορίες ατόμων, στα ηθικά διλήμματα που αντιμετώπισαν και τις αποφάσεις που πήραν, οι διδάσκοντες μπορούν να κάνουν την ιστορία του Ολοκαυτώματος πιο άμεση και ενδιαφέρουσα για τους νέους ανθρώπους και συγχρόνως να τη φέρουν πιο κοντά στη σημερινή ζωή.
Χρησιμοποιήστε διηγήσεις μαρτύρων για να κάνετε αυτό το κομμάτι της ιστορίας πιο «αληθινό» για τους μαθητές σας
Σε πολλές χώρες ζούν ακόμη επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Αν μπορέσετε να έρθετε σε επαφή μαζί τους και να τους προσκαλέσετε στην τάξη σας, θα έχετε την ευκαιρία να προσφέρετε στους μαθητές σας μια μοναδική και πολύ δυνατή εκπαιδευτική εμπειρία. Το να βρίσκονται μπροστά σε κάποιον που βίωσε το αδιανόητο μπορεί να προκαλέσει τη συναισθηματική ταύτιση των μαθητών. Διάφορες οργανώσεις μπορούν να σας βοηθήσουν στην αναζήτηση ενός επιζώντα, που μπορεί να μιλήσει στο σχολείο σας (βλ.σημ.2).
Καθώς ωστόσο ο πληθυσμός των επιζώντων γίνεται διαρκώς γηραιότερος, μπορεί να μην είναι δυνατό για τους μαθητές σας να έρθουν σε προσωπική επαφή με κάποιον από αυτούς. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι διδάσκοντες θα πρέπει να διερευνήσουν τη χρήση καταθέσεων καταγραμμένων σε βίντεο για να παράσχουν προσωπικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα. Άλλα άτομα που ενεπλάκησαν άμεσα στο Ολοκαύτωμα ή υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων, μπορούν επίσης να δώσουν σημαντικές καταθέσεις. Οι μαρτυρίες σωτήρων, ελευθερωτών και άλλων, αν μπορέσετε να τους προσκαλέσετε στην τάξη, θα βοηθήσουν επίσης τους μαθητές σας να κατανοήσουν καλύτερα το Ολοκαύτωμα.
Εάν αποφασίσετε να προσκαλέσετε κάποιον να μιλήσει στην τάξη σας για τις προσωπικές του εμπειρίες, συνομιλήστε μαζί του πριν από το «μάθημα», ώστε να βεβαιωθείτε ότι μπορεί να μιλήσει μπροστά σε πολλά άτομα και ότι έχει μια σαφή εικόνα των διδακτικών σας στόχων.
Φροντίστε να προετοιμάσετε την τάξη, ώστε οι μαθητές σας να δείξουν την απαραίτητη εκτίμηση και σεβασμό. Οι μαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν ότι, όσο και αν και έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που συνέβησαν τα γεγονότα, θα είναι οδυνηρό για τον ομιλητή να μιλήσει για τόσο έντονα προσωπικές εμπειρίες.
Διασφαλίστε ότι οι μαθητές σας έχουν ήδη μια επαρκή γνώση της ιστορίας των γεγονότων. Η ευκαιρία συνάντησης με έναν μάρτυρα δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως βασικό μέσο για τη μετάδοση των ιστορικών γεγονότων της περιόδου, καθώς οι περισσότεροι από τους ανθρώπους αυτούς δεν είναι εκπαιδευμένοι ιστορικοί ή δάσκαλοι, ενώ οι εμπειρίες τους μπορεί να μην είναι αντιπροσωπευτικές αυτών που έζησε η πλειοψηφία των ανθρώπων κατά το Ολοκαύτωμα. Αντίθετα, οι μαθητές σας θα έχουν το σπάνιο προνόμιο να συναντήσουν κάποιον που βίωσε τα γεγονότα αυτά από πρώτο χέρι και να ακούσουν τη δική τους, μοναδικά προσωπική μαρτυρία.
Ενθαρρύνετε τους μαθητές να θέτουν ερωτήσεις στον επιζώντα για το τί του συνέβη κατά το Ολοκαύτωμα αλλά και για τη ζωή του πριν και μετά από αυτό, ώστε να αποκτήσουν μια ολοκληρωμένη αντίληψη του συγκεκριμένου ατόμου και του πώς προσπάθησε να ζήσει με τις εμπειρίες του.
Αν και δεν είναι δυνατό να γενικεύουμε από την ιστορία ενός και μόνο ατόμου, το αποτέλεσμα της συνάντησης με έναν επιζώντα του Ολοκαυτώματος, ή σωτήρα, ή απελευθερωτή, μπορεί να καταστήσει αυτά τα ιστορικά γεγονότα πιο αληθινά για τους μαθητές σας, ενισχύοντας την κατανόηση του ότι η τραγωδία αυτή συνέβη σε συνηθισμένους ανθρώπους.
Μια δια-θεματική προσέγγιση θα διευρύνει την κατανόηση του Ολοκαυτώματος από τους μαθητές σας
Τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος αγγίζουν τόσες πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς ώστε να έχουν άμεση σχέση με πλήθος διδακτικών τομέων. Αν και μια καλή γνώση της ιστορίας αποτελεί θεμέλιο για τη μελέτη του Ολοκαυτώματος, το θέμα δεν πρέπει να μονοπωλείται αναγκαστικά από τους ιστορικούς και μόνο. Ευρηματικές συνδέσεις με άλλους επιστημονικούς τομείς μπορεί να δώσουν νέα πνοή σε μια εργασία ή σχέδιο διδασκαλίας, αντλώντας υλικό από διάφορες ειδικότητες, προσεγγίζοντας το θέμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες και αναπτύσσοντας ιδέες και γνώσεις, που έχουν ήδη αναπτυχθεί σε άλλα μαθήματα.
Οι διηγήσεις για το Ολοκαύτωμα αναδεικνύουν τις πιο ακραίες εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, από μίσος και σκληρότητα ως γενναιότητα και ανθρωπιά. Η προσέγγιση του Ολοκαυτώματος μέσω της ιστορίας γεννά ισχυρά συναισθήματα, τα οποία οι μαθητές μπορούν να εκφράσουν με δημιουργικότητα και φαντασία μέσω της ποίησης, της μουσικής και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Το Ολοκαύτωμα θέτει σημαντικά ηθικά, θεολογικά και δεοντολογικά ερωτήματα, τα οποία μπορούν να συζητηθούν με τους μαθητές σας κατά τη διάρκεια των μαθημάτων των θρησκευτικών ή της αγωγής του πολίτη.
Οργανώνοντας μια δια-θεματική προσέγγιση και αντλώντας από την εμπειρία συναδέλφων από άλλες ειδικότητες, θα έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο μια κατανομή του φόρτου εργασίας, αλλά και μια καλύτερη, ευρύτερη κατανόηση του Ολοκαυτώματος από τους μαθητές σας.
Τοποθετήστε την ιστορία του Ολοκαυτώματος μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο
Το φαινόμενο του Ολοκαυτώματος πρέπει να εξετάζεται μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής και Παγκόσμιας ιστορίας συνολικά, έτσι ώστε οι μαθητές να έχουν μια συνολική θεώρηση των όσων προηγήθηκαν και των συγκυριών που συνέβαλαν στην εμφάνισή του.
Καλύψτε τις διάφορες και ποικίλες πτυχές του θέματος
Το φαινόμενο του Ολοκαυτώματος δε χαρακτηρίζεται από ομοιομορφία, αλλά παρουσιάζει διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα και ανάλογα με τη χρονική συγκυρία. Για περισσότερες συμβουλές και θέματα που μπορούν να περιληφθούν στο πλάνο διδασκαλίας σας, ανατρέξτε στις οδηγίες του Task Force.
Χρησιμοποιείτε τους όρους με προσοχή και προτρέπετε τους μαθητές σας να κάνουν το ίδιο
Υπάρχουν πλήθος μύθοι για το Ολοκαύτωμα και οι μαθητές σας μπορεί να προσεγγίσουν το μάθημα με ήδη διαμορφωμένες αντιλήψεις γι αυτό. Αμφισημίες όσον αφορά τη χρήση της γλώσσας μπορεί να βοηθήσουν στη διαιώνιση λανθασμένων εντυπώσεων.
Αποφεύγετε να χρησιμοποιείτε τη γλώσσα των δραστών, η οποία αντανακλά τις απόψεις τους. Όροι όπως «Η Τελική Λύση» μπορούν να αναφερθούν και να αναλυθούν κριτικά, δεν πρέπει όμως να χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν το ιστορικό γεγονός.
Οι ορισμοί έχουν σημασία γιατί απαιτούν ακρίβεια και καθαρή σκέψη. Ένα παράδειγμα είναι η χρήση του όρου «στρατόπεδο». Αν και πολλοί άνθρωποι πέθαναν σε πλήθος στρατοπέδων που δημιουργήθηκαν από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους, δε χτίστηκαν όλα τα στρατόπεδα με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως κέντρα εξόντωσης. Για παράδειγμα, μεταξύ άλλων υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και στρατόπεδα προσωρινής κράτησης. Διαφορετικά στρατόπεδα είχαν διαφορετικές λειτουργίες, ανάλογα με το χρονικό πλαίσιο. Είναι απαραίτητο οι διδάσκοντες να είναι πολύ ακριβείς όταν περιγράφουν τις δραστηριότητες που έλαβαν χώρα σε διάφορα στρατόπεδα που έχουν σχέση με την ιστορία που εξετάζουμε, και να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν γενικόλογα τον όρο «στρατόπεδα».
Υπογραμμίστε τη διάκριση μεταξύ της ιστορίας του Ολοκαυτώματος και των μαθημάτων που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτή
Δώστε σημασία στη διάκριση μεταξύ της ιστορίας του Ολοκαυτώματος και των μαθημάτων που μπορούμε να αντλήσουμε από τη μελέτη αυτής της ιστορίας. Ο κίνδυνος να αλλοιωθεί η ιστορική διήγηση, αν παρουσιαστεί υπερβολικά απλοποιημένη ή διαμορφωμένη έτσι ώστε να εξυπηρετεί το εκάστοτε ηθικό δίδαγμα που οι διδάσκοντες θέλουν να περάσουν στους μαθητές τους, είναι πάντα παρών.
Η ενημέρωση γι αυτά τα γεγονότα είναι δυνατόν να ευαισθητοποιήσει τους νέους ανθρώπους όσον αφορά σύγχρονα παραδείγματα αδικίας και προκαταλήψεων· το Ολοκαύτωμα μπορεί να φέρει τους μαθητές αντιμέτωπους με στερεότυπα, μύθους και λανθασμένες αντιλήψεις και να τους δώσει τη δυνατότητα να ελέγξουν υπάρχουσες προκαταλήψεις με βάση τα ιστορικά στοιχεία. Τα ηθικά διδάγματα ωστόσο θα πατούν σε σαθρά θεμέλια, εκτός εάν βασίζονται σε μια ακριβή και αντικειμενική ανάγνωση των ιστορικών δεδομένων.
Ιστορικές αναζητήσεις του είδους που πρέπει να αναμένουμε από τους μαθητές μας θα τους αποκαλύψουν την πολυπλοκότητα ενός κόσμου, στα πλαίσια του οποίου έγιναν οι επιλογές και πάρθηκαν οι αποφάσεις που εξετάζουμε. Οι μαθητές θα πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με αληθινά διλήμματα των ανθρώπων του παρελθόντος. Μόνο με αυτό τον τρόπο μπορούν οι πράξεις (και η απραξία) των ανθρώπων να θεωρηθούν μέσα στα πλαίσια της δικής τους εποχής, και μόνο τότε μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα διδάγματα για το σήμερα.
Αποφύγετε να δίνετε απλές απαντήσεις για ένα τόσο πολύπλοκο θέμα
Η επιθυμία να αντλήσουμε διδάγματα από το Ολοκαύτωμα ενέχει τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθούν υπερ-απλουστευμένες ερμηνείες του, οι οποίες δε λαμβάνουν υπόψη το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λήφθηκαν οι αποφάσεις που μελετούμε. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να υποβιβάσει την κατανόηση πολύπλοκων γεγονότων από τους μαθητές σε απλά μαθήματα του τί είναι σωστό και λάθος – «το Ολοκαύτωμα έγινε γιατί οι άνθρωποι δεν έκαναν τις σωστές ηθικές επιλογές» – και να οδηγήσει σε μια επιφανειακή ανάγνωση της ιστορίας.
Οι μαθητές θα πρέπει οι ίδιοι να διερευνούν ιστορικά ζητήματα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ερωτήσεις του τύπου «γιατί η τύχη των Εβραίων διαφοροποιείται τόσο πολύ από χώρα σε χώρα;» και να οδηγήσει σε μια εξέταση των διαφορετικών μορφών της Γερμανικής κατοχής σε κάθε χώρα. Τέτοιες αναζητήσεις αναπόφευκτα θέτουν ηθικά ζητήματα, αλλά οι μαθητές θα πρέπει να ενθαρρύνονται να βλέπουν το παρελθόν χωρίς υπεροψία. Είναι εύκολο να καταδικάζουμε αυτούς που αρνήθηκαν να βοηθήσουν ή να κρύψουν τους Εβραίους γείτονές τους, αλλά η εύκολη καταδίκη των «αμέτοχων θεατών» δε θα οδηγήσει σε μια βαθύτερη κατανόηση της ιστορίας ούτε θα καταστήσει τους μαθητές μας «καλύτερους πολίτες».
Με δεδομένη την πολυπλοκότητα αυτής της πτυχής της Ιστορίας, οι μαθητές θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν το Ολοκαύτωμα σε βάθος, συμπεριλαμβανομένων και των διλημμάτων των σωτήρων, οι οποίοι έπρεπε κάθε μέρα να αποφασίζουν αν θα συνεχίσουν να διακινδυνεύουν τη ζωή τους και τη ζωή των οικογενειών τους για να βοηθήσουν αυτούς που κρύβονταν. Θα πρέπει να μπορούν να αναζητήσουν μόνοι τους απαντήσεις για το γιατί οι Σύμμαχοι δεν έκαναν περισσότερα για να σώσουν τους Εβραίους· γιατί κάποια μέλη των Judenräte (Εβραϊκών συμβουλίων) κατάρτισαν λίστες με τα ονόματα των ομοεθνών τους για να σταλούν στα στρατόπεδα θανάτου· γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι στις κατεχόμενες χώρες δεν έκαναν τίποτα για να βοηθήσουν τους Εβραίους συμπατριώτες τους· γιατί συνηθισμένοι άνθρωποι συμμετείχαν με τη θέλησή τους σε μια εκστρατεία μαζικής εξόντωσης.
Το πολύπλοκο αυτό ζήτημα δεν επιδέχεται πάντοτε απλές απαντήσεις και συχνά οι απαντήσεις είναι λιγότερες από τα ερωτήματα που ανακύπτουν. Είναι όμως ζωτικής σημασίας για τους νέους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι για κάποια από αυτά τα ερωτήματα δεν υπάρχουν απαντήσεις.
Δώστε στους μαθητές σας πρόσβαση στις πηγές
Οι δράστες, τα θύματα, οι σωτήρες και οι αμέτοχοι θεατές αποκαλύπτονται ζωντανά μέσα από τις επιστολές, τα ημερολόγια, τις εφημερίδες, τις ομιλίες, τα έργα τέχνης, τις διαταγές και άλλα επίσημα έγγραφα της εποχής. Η πρόσβαση στις πηγές είναι απαραίτητη προκειμένου να επιχειρηθεί οποιαδήποτε ουσιαστική διερεύνηση των κινήτρων, σκέψεων, συναισθημάτων και πράξεων των ανθρώπων του παρελθόντος, καθώς και οποιαδήποτε απόπειρα κατανόησης των επιλογών που έγιναν και των λόγων για τους οποίους τα γεγονότα εξελίχθηκαν με αυτό τον τρόπο.
Οι μαθητές θα πρέπει να έχουν ευκαιρίες να αναλύσουν κριτικά ιστορικές πηγές και να κατανοήσουν ότι κάθε ανάλυση, ερμηνεία και κρίση πρέπει να βασίζεται σε μια τεκμηριωμένη ανάγνωση των ιστορικών στοιχείων.
Τονίστε στους μαθητές σας ότι οι δράστες του Ολοκαυτώματος είναι και αυτοί που άφησαν τα περισσότερα ιστορικά τεκμήρια γι αυτό
Πολλά από τα στοιχεία που διαθέτουμε για το Ολοκαύτωμα – γραπτά τεκμήρια, φωτογραφίες ή φιλμ – προέρχονται από τους Ναζί, οπότε ελλοχεύει ο κίνδυνος της θεώρησης του παρελθόντος μέσα από τα μάτια των δραστών. Αν αυτό το υλικό δε χρησιμοποιηθεί προσεκτικά, τότε διακινδυνεύουμε να δούμε τα θύματα όχι ως ανθρώπους, αλλά όπως τους έβλεπαν οι Ναζιστές, υποβιβασμένους σε αντικείμενα χωρίς ανθρώπινη υπόσταση.
Τέτοια ντοκουμέντα πρέπει να εξετάζονται μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο και οι διδάσκοντες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη γνωστική και συναισθηματική ηλικία των παιδιών και να διασφαλίζουν ότι το υλικό είναι κατάλληλο, ότι οι μαθητές έχουν προετοιμαστεί καλά για το συναισθηματικό αντίκτυπο, που αυτό μπορεί να έχει, και ότι τους παρέχεται χρόνος να σκεφτούν και να συζητήσουν τις σκέψεις τους πάνω σε αυτό.
Πρέπει να υπάρχει μέριμνα, ώστε τα Ναζιστικά ντοκουμέντα να παρουσιάζονται σε συνδυασμό με ημερολόγια, φωτογραφίες και άλλα στοιχεία των ίδιων των θυμάτων, ώστε να ακούγεται και η δική τους φωνή.
Ενθαρρύνετε τους μαθητές σας να προβούν σε κριτική ανάλυση των διάφορων ερμηνειών του Ολοκαυτώματος
Η αίθουσα διδασκαλίας δεν είναι απομονωμένη· η μάθηση επηρεάζεται από το γενικότερο πολιτιστικό πλαίσιο και το Ολοκαύτωμα έχει λάβει θέση στη συλλογική συνείδηση με πολλές και ποικίλες μορφές. Ακαδημαϊκά και εκλαϊκευμένα ιστορικά έργα, ταινίες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ντοκιμαντέρ, εικαστικές τέχνες, θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, μνημεία και μουσεία, όλα συμβάλλουν στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης. Κάθε ερμηνεία επηρεάζεται από τις συνθήκες μέσα στις οποίες διαμορφώθηκε και μπορεί να αποκαλύπτει για το χώρο και το χρόνο που τη γέννησε, όσα – ή και περισσότερα – για τα γεγονότα που απεικονίζει.
Είναι σημαντικό οι μαθητές να αναλογιστούν πώς και γιατί παράγονται αυτές οι απεικονίσεις του παρελθόντος, την επιλογή των γεγονότων πάνω στα οποία βασίζονται, καθώς και τις προθέσεις των κατασκευαστών ή παραγωγών τους. Οι μαθητές θα πρέπει να κατανοούν ότι αν και υπάρχουν σημεία ιστορικής αμφισημίας, αυτό δε σημαίνει ότι όλες οι ερμηνείες έχουν το ίδιο κύρος.
Ελέγχετε την καταλληλότητα του περιεχομένου γραπτών και οπτικών μαρτυριών και μη χρησιμοποιείτε εικόνες φρίκης για να εισαγάγετε τους μαθητές σας στη μελέτη του Ολοκαυτώματος
Η αλόγιστη χρήση «σκληρών» εικονογραφικών μαρτυριών που σκοπό έχουν να «σοκάρουν» και να προκαλέσουν φρίκη στους μαθητές, υποβιβάζει τα θύματα και στερείται ευαισθησίας για τους μαθητές. Ο σεβασμός τόσο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, όσο και για τους μαθητές σας, που αποτελούν ένα ακροατήριο που δε διαθέτει δυνατότητα επιλογής, απαιτεί ευαισθησία προσέγγισης και προσεκτική σκέψη, όσον αφορά το τί συνιστά κατάλληλο υλικό. Οι διδάσκοντες που έχουν επενδύσει πολύ χρόνο και προσπάθεια στην οικοδόμηση μιας καλής σχέσης με τους μαθητές τους διακινδυνεύουν να προδώσουν την εμπιστοσύνη τους, αν τους υποβάλλουν στις πιο φρικτές και αποτρόπαιες παραστάσεις. Αυτός ο τύπος υλικού ενέχει επίσης τον κίνδυνο να προκαλέσει στρες και αμηχανία που μπορεί να οδηγήσει σε αντιδράσεις όπως νευρικό γέλιο ή απαράδεκτα σχόλια μέσα στην τάξη.
Η σωστή και αποτελεσματική διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είναι δυνατή χωρίς τη χρήση ούτε μίας φωτογραφίας σωρών πτωμάτων, ενώ η υπερβολική χρήση τέτοιων εικόνων μπορεί να είναι επιζήμια. Η πρόκληση σοκ και αποστροφής δεν αποτελούν κατάλληλη βάση για μια αξιόλογη διδακτική εμπειρία. Μπορεί αντίστροφα να οδηγήσει σε απο-ανθρωποποίηση των εικονιζόμενων και να ενισχύσει τη θεώρηση των Εβραίων ως θύματα.
Οι διδάσκοντες που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν φωτογραφίες φρικαλεοτήτων θα πρέπει να το κάνουν μόνον εφόσον είναι σαφές ότι θα είναι εκπαιδευτικά ωφέλιμες για τους μαθητές.
Αποφεύγετε να συγκρίνετε τα όσα υπέφερε μια ομάδα με όσα υπέστη κάποια άλλη
Για να γίνουν πραγματικά κατανοητά τα παγκόσμιας εμβέλειας διδάγματα αυτής της εποχής – αν υποστηρίξουμε ότι μέσω της μελέτης του Ολοκαυτώματος οι νέοι άνθρωποι μπορεί να ευαισθητοποιηθούν απέναντι στις διώξεις, τις διακρίσεις και το μίσος που απαντούν στον κόσμο του σήμερα – τότε πρέπει να περιλάβετε στο πλάνο διδασκαλίας σας και τις εμπειρίες όλων ανεξαιρέτως των θυμάτων των Ναζιστικών διώξεων, καθώς και το ιδεολογικό υπόβαθρο των διώξεων αυτών.
Στην ιδιαιτερότητα της Εβραϊκής εμπειρίας βλέπουμε την πολιτική διακρίσεων, την οικονομική εκμετάλλευση, τις διώξεις και τις δολοφονίες που προέκυψαν από το Ναζιστικό αντισημιτισμό, αλλά για παραδείγματα άλλων μορφών μίσους και μισαλλοδοξίας – που αφορούν άμεσα τη σύγχρονη κοινωνία – είναι ανάγκη να στρέψουμε το βλέμμα μας στις Ναζιστικές διώξεις των Σίντι και Ρομά (τσιγγάνων), των ομοφυλοφίλων, των Κομμουνιστών, των πολιτικά διαφωνούντων και όσων δε συμμορφώνονταν με τις κοινωνικές συμβάσεις.
Η αναφορά στα όσα υπέστησαν όλα τα θύματα των διώξεων των Ναζί πρέπει να αντιμετωπιστεί χωρίς να σχετικοποιούμε την Εβραϊκή εμπειρία. Δεν υπάρχει ιεραρχία στον πόνο, είτε μέσα στα πλαίσια της Ναζιστικής περιόδου, είτε μεταξύ του Ολοκαυτώματος και άλλων γενοκτονιών.
Η εμπειρία των «άλλων θυμάτων» των Ναζιστικών διώξεων δεν πρέπει να υποβιβάζεται σε ένα μόνο «πρόσθετο» μάθημα, στο οποίο όλες αυτές οι ανεξάρτητες ομάδες αντιμετωπίζονται ως όμοιες. Αντιθέτως, τη ιστορία αυτών των ομάδων θα πρέπει να ενσωματώνεται στη διήγηση για τις διώξεις του Εβραϊκού λαού, π.χ. θα πρέπει να διερευνώνται οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ της γενοκτονίας των Εβραίων και αυτής των τσιγγάνων (Ρομά και Σίντι)· θα πρέπει να εξετάζεται η σχέση μεταξύ του προσωπικού και των μεθόδων του προγράμματος Ευθανασία και των στρατοπέδων εξόντωσης της Ανατολικής Ευρώπης.
Μια τέτοια προσέγγιση θα πρέπει όχι μόνο να αναγνωρίζει την ύπαρξη διώξεων και «άλλων θυμάτων» αλλά θα πρέπει επίσης να συμβάλει στην κατανόηση της ιδιαιτερότητας της Εβραϊκής εμπειρίας και στην τοποθέτηση του Ολοκαυτώματος μέσα στο ευρύτερο ιστορικό του πλαίσιο. Είναι εξίσου αδύνατο να ερμηνεύσουμε το Ολοκαύτωμα έξω από το πλαίσιο του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, όσο και να το μελετήσουμε απομονωμένο από τη συνάρτησή του με τις διώξεις άλλων ομάδων.
Αφήστε τους μαθητές σας να εξερευνήσουν ποικίλες αντιδράσεις των θυμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των πολλών μορφών αντίστασης στους Ναζί
Υπήρξαν πολλές μορφές αντίστασης στις Ναζιστικές διώξεις, που κυμαίνονται από ένοπλη αντίσταση ως τον αγώνα να διατηρηθεί η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες των γκέττο και των στρατοπέδων. Τα θύματα του Ναζισμού δεν αποδέχονταν πάντα παθητικά τη μοίρα τους. Είναι σημαντικό να μελετήσετε τους τρόπους αντίδρασης των θυμάτων, ποια ήταν τα όρια της ελευθερίας δράσης τους και τις πολλές διαφορετικές μορφές της Εβραϊκής αντίστασης στο Ολοκαύτωμα.
Προσέξτε να μην περιορίσετε τον ορισμό του Εβραϊκού λαού αποκλειστικά ως θύματα του Ολοκαυτώματος
Τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος θα πρέπει πάντα να εξετάζονται μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο. Είναι αναγκαίο να δείξετε τη ζωή πριν και μετά το Ολοκαύτωμα, ώστε να γίνει σαφές ότι ο Εβραϊκός λαός έχει μια μακρά ιστορία και πλούσια πολιτισμική παράδοση, και να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές δε θεωρούν τους Εβραίους ως τα εξαθλιωμένα και απογυμνωμένα από την ανθρώπινή τους υπόσταση θύματα των Ναζιστικών διώξεων. Οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να αντιληφθούν την τεράστια απώλεια που συνεπάγεται για την παγκόσμια σύγχρονη κοινωνία η καταστροφή των πλούσιων και δραστήριων Εβραϊκών κοινοτήτων της Ευρώπης.
Τονίστε ότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν αναπόφευκτο
Το ότι ένα ιστορικό γεγονός συνέβη και τεκμηριώθηκε σε γραπτές και οπτικοακουστικές μαρτυρίες, δε σημαίνει ότι ήταν αναπόδραστο. Το Ολοκαύτωμα συνέβη γιατί άτομα, ομάδες και έθνη έλαβαν κάποιες αποφάσεις για το αν θα δράσουν ή όχι και πώς. Εστιάζοντας στις αποφάσεις αυτές κερδίζετε μια καλύτερη κατανόηση της ιστορίας και της ανθρώπινης φύσης και μπορείτε να βοηθήσετε περισσότερο τους μαθητές σας να γίνουν κριτικά σκεπτόμενα άτομα.
Μην επιχειρήσετε να ερμηνεύσετε τη συμπεριφορά των δραστών ως συμπεριφορά «απάνθρωπων τεράτων»
Το Ολοκαύτωμα ήταν ένα ανθρώπινο γεγονός με ανθρώπινα αίτια. Είναι αναγκαίο να ξαναδώσουμε την ανθρώπινή τους υπόσταση σε όλους τους συμμετέχοντες του δράματος: να δούμε θύματα και σωτήρες, αμέτοχους θεατές, συνεργάτες των Ναζί και τους ίδιους τους δράστες ως συνηθισμένους ανθρώπους σε εξαιρετικές συνθήκες. Αυτό δε σημαίνει ότι αυτόματα κατατάσσουμε τους δράστες στην κατηγορία των συνηθισμένων ανθρώπων, αλλά ότι αναγνωρίζουμε ότι η πλειοψηφία τους δεν ήταν παρανοϊκοί σαδιστές και ότι η έννοια «κακό» δεν επαρκεί για να ερμηνεύσει το Ολοκαύτωμα.
Η δυσκολότερη ερώτηση είναι πώς είναι δυνατόν συνηθισμένοι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, σεβαστοί οικογενειάρχες και τρυφεροί γονείς να συμμετέχουν με τη θέλησή τους στη δολοφονία αθώων ανθρώπων – ανδρών, γυναικών και παιδιών.
Τα κίνητρα των δραστών πρέπει να μελετηθούν σε βάθος και οι μαθητές θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν αυθεντικές πηγές, μελέτες μεμονωμένων περιπτώσεων και ατομικές βιογραφίες για να εκτιμήσουν τη σχετική βαρύτητα παραγόντων όπως η ιδεολογία, ο αντισημιτισμός, η φιλοδοξία, οι κοινωνικές πιέσεις, ο οικονομικός οπορτουνισμός, η εγκληματική ψυχοπαθολογία και άλλων για να ερμηνεύσουν γιατί οι άνθρωποι ενήργησαν με αυτό τον τρόπο.
Υπογραμμίστε τη διάκριση μεταξύ των δραστών του χτες και αυτών που εμφανίζονται στις κοινωνίες του σήμερα, στην Ευρώπη και αλλού
Οι μαθητές δε θα πρέπει να σχηματίσουν την εντύπωση ότι όλοι ο Γερμανοί ήταν Ναζί ή ότι ο Γερμανικός λαός έχει μια προδιάθεση για γενοκτονίες. Θα πρέπει να έχουν ευκαιρίες να μελετήσουν τις διάφορες αντιδράσεις του Γερμανικού λαού στις Ναζιστικές πολιτικές οι οποίες περιλαμβάνουν ένθερμη υποστήριξη, συνεργασία, δυσαρέσκεια, απάθεια ως και ενεργό αντίσταση.
Φροντίστε να καταστήσετε σαφή το διαχωρισμό μεταξύ της Γερμανίας του παρελθόντος και της Γερμανίας του παρόντος. Τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος πρέπει να τοποθετηθούν στο ιστορικό τους πλαίσιο, ώστε οι άνθρωποι, η πολιτική ζωή, η κοινωνία και ο πολιτισμός της σύγχρονης Γερμανίας να διακρίνονται σαφώς από το Ναζιτικό της παρελθόν.
Οι μαθητές θα πρέπει επίσης να κατανοήσουν ότι ο αντισημιτισμός είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο με ηλικία αιώνων και ότι υπήρξαν πολλοί μη-Γερμανοί δράστες και πρόθυμοι συνεργάτες των Ναζί σε όλη την Ευρώπη. Μελη διαφόρων εθνικοτήτων υπηρέτησαν δίπλα σε μονάδες των SS ή ως φύλακες στρατοπέδων συγκέντρωσης· ντόπιοι αστυνομικοί βοηθούσαν στις συλλήψεις και τις απελάσεις των Εβραίων στα στρατόπεδα θανάτου· άλλες φορές πολίτες έδωσαν το έναυσμα για αντι-εβραϊκά πογκρόμ ενάντια στους Εβραίους γείτονές τους ή κατέδωσαν κρυμμένους Εβραίους. Κυβερνήσεις που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς συνέβαλαν στην προγραμματισμένη εξόντωση με δική τους πρωτοβουλία.
Ενθαρρύνετε τους μαθητές σας να μελετούν την τοπική, εθνική και παγκόσμια ιστορία και μνήμη
Ζώντας σε μια χώρα που έζησε το Ολοκαύτωμα, μπορούμε να υπογραμμίσουμε τα συγκεκριμένα γεγονότα που έγιναν εδώ, σε συνάρτηση με την εθνική ιστορία της περιόδου, χωρίς να παραλείπουμε την Ευρωπαϊκή διάσταση του Ολοκαυτώματος. Αυτή η διερεύνηση θα πρέπει να περιλαμβάνει τις εμπειρίες θυμάτων, σωτήρων, διωκτών, συνεργατών των Γερμανών, μελών της αντίστασης και αμέτοχων θεατών, και θα πρέπει να διερευνά κατά πόσο κάθε μία από αυτές τις ομάδες έχει ενσωματωθεί στην ευρύτερη και στενότερη τοπική και εθνική μνήμη καθώς και στις ιστορικές διηγήσεις (βλ. σημ. 2).
Εάν ζείτε σε κάποια από τις Συμμαχικές ή ουδέτερες χώρες, ενθαρρύνετε τους σπουδαστές σας να επανεξετάσουν την εθνική ιστορία της περιόδου. Γιατί αυτές οι χώρες δε δέχτηκαν περισσότερους πρόσφυγες κατά τις δεκαετίες του ’30 και ’40; Γιατί οι Σύμμαχοι δεν έθεσαν τη σωτηρία των Εβραίων ως έναν από τους πολεμικούς τους στόχους; Θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα για να σωθούν οι Εβραίοι της Ευρώπης;
Ζητήστε από τους μαθητές σας να συμμετάσχουν και να στοχαστούν σε εθνικές και τοπικές παραδόσεις μνήμης
Επέτειοι όπως η Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος παρέχουν ευκαιρίες για προγράμματα που περιλαμβάνουν μια ποικιλία στοιχείων και ενθαρρύνουν τις οικογενειακές συζητήσεις πάνω σε ζητήματα που άπτονται του θέματος. Διευκολύνουν επίσης εναλλακτικές μορφές μάθησης, μέσω των τοπικών κοινοτήτων.
Τέτοιες επέτειοι δίνουν την ευκαιρία να μεταδοθεί η γνώση του Ολοκαυτώματος από την τάξη στην τοπική κοινωνία, αλλά μπορούν επίσης να γίνουν οι ίδιες το αντικείμενο έρευνας και μάθησης. Μπορείτε να ζητήσετε από τους μαθητές σας να σκεφτούν πώς οι πολιτισμικές επιρροές διαμορφώνουν τη μνήμη και τα μνημεία· πώς η τοπική κοινότητα επιλέγει να βλέπει το παρελθόν της· αν το κράτος στο οποίο διαμένουν διερευνά δύσκολα σημεία της εθνικής ιστορίας· πώς και κατά πόσο τέτοιες επέτειοι διαφοροποιούνται από κράτος σε κράτος.
Επιλέξτε κατάλληλες δραστηριότητες και αποφύγετε τη χρήση προσομοιώσεων που ζητούν από τους μαθητές να ταυτιστούν με δράστες ή θύματα
Οι δραστηριότητες που ζητούν από τους μαθητές να μπουν στη θέση των πρωταγωνιστών ιστορικών γεγονότων μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικές τεχνικές για να κινήσουν το ενδιαφέρον των νέων ανθρώπων για την ιστορία, καθώς υπογραμμίζουν την ανθρώπινη εμπειρία και τις αντιδράσεις των ανθρώπων στα γεγονότα του παρελθόντος. Χρειάζεται ωστόσο ιδιαίτερη προσοχή κατά την επιλογή τέτοιων δραστηριοτήτων όσον αφορά το ευαίσθητο θέμα του Ολοκαυτώματος.
Για παράδειγμα, μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμο να αναλάβουν οι μαθητές το ρόλο κάποιου από μια ουδέτερη χώρα, ο οποίος ανταποκρίνεται στα γεγονότα, π.χ. ενός δημοσιογράφου που γράφει ένα άρθρο για τις διώξεις των Εβραίων για την εφημερίδα όπου εργάζεται· ή ενός πολίτη ο οποίος, ανησυχώντας για τα όσα εκτυλίσσονται, γράφει ένα γράμμα στο βουλευτή της προτίμησής του· ή κάποιου μέλους οργάνωσης που προσπαθεί να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη. Τέτοιες δραστηριότητες όχι μόνο προσφέρουν κίνητρα για μάθηση αλλά επίσης υπογραμμίζουν πιθανούς τρόπους δράσης για τα προβλήματα που απασχολούν τους μαθητές στη σημερινή κοινωνία.
Ο διδάσκοντες ωστόσο θα πρέπει να έχουν πάντα υπόψη ότι κάποιοι από τους μαθητές μπορεί να ταυτιστούν με τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος, και είτε να εντυπωσιαστούν από τη δύναμη ακόμα και την «αίγλη» των Ναζί, είτε να επιδείξουν ένα νοσηρό ενδιαφέρον για τη μοίρα των θυμάτων. Αυτός ο κίνδυνος σημαίνει ότι δραστηριότητες που εστιάζουν σε δημιουργικό γράψιμο ή θεατρικά παιχνίδια που ζητούν από τους μαθητές να αναλάβουν τους ρόλους των άμεσα εμπλεκομένων στο Ολοκαύτωμα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή. Το δημιουργικό γράψιμο, αν χρησιμοποιηθεί σωστά, προσεγγίζοντας το θέμα από την οπτική διαφόρων μαθημάτων μπορεί να είναι αποδοτικό, αλλά οι διδάσκοντες θα πρέπει να είναι σαφείς ως προς τους στόχους τους. Πολύ συχνά οι δραστηριότητες που ζητούν από τους μαθητές να αναλάβουν το ρόλο των πρωταγωνιστών του Ολοκαυτώματος δείχνουν έλλειψη καλού γούστου και στερούνται παιδαγωγικής αξίας, εφόσον είναι αδύνατο να φανταστούμε – παρά μόνο σε ένα πολύ επιφανειακό επίπεδο – τι θα μπορούσε να νιώθει κανείς σε περιστάσεις που τόσο λίγη σχέση έχουν με τις δικές μας εμπειρίες.
Τέτοιες τεχνικές υστερούν επίσης σε σύγκριση με τα γνήσια αισθήματα ταύτισης που πολλοί μαθητές μπορούν να νιώσουν, ως αποτέλεσμα της επαφής με ατομικές ιστορίες, μελέτες μεμονωμένων περιπτώσεων ή μαρτυρίες επιζώντων.
Αποφύγετε να νομιμοποιήσετε την άρνηση του παρελθόντος
Η άρνηση του Ολοκαυτώματος έχει ιδεολογικές ρίζες. Η στρατηγική όσων δεν αποδέχονται ότι υπήρξε Ολοκαύτωμα συνίσταται στο να σπείρουν το σπόρο της αμφιβολίας μέσω της εσκεμμένης διαστρέβλωσης και παρερμηνείας των ιστορικών πηγών. Οι διδάσκοντες θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί να μη δώσουν καμία βάση σε τέτοιους ισχυρισμούς συζητώντας το θέμα.
Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μη δοθεί κανένα έρεισμα στους υποστηρικτές τέτοιων θεωριών – μην αντιμετωπίζετε την άρνηση του Ολοκαυτώματος ως μία ακόμη τεκμηριωμένη ιστορική άποψη και μην αποπειραθείτε να καταρρίψετε τις θέσεις αυτές μέσω ιστορικού διαλόγου και λογικών επιχειρημάτων.
Πολλοί διδάσκοντες πιστεύουν ωστόσο ότι το φαινόμενο της άρνησης του Ολοκαυτώματος πρέπει να διερευνηθεί στην τάξη, είτε γιατί κάποιοι μαθητές θέτουν οι ίδιοι το ζήτημα, είτε γιατί οι δάσκαλοι νιώθουν ότι οι μαθητές τους αναπόφευκτα θα συναντήσουν τις απόψεις αυτές κάποτε και θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν τις ρητορικές τεχνικές των υποστηρικτών τους και την ικανότητά τους να δημιουργούν σύγχυση.
Στην περίπτωση αυτή, η άρνηση του Ολοκαυτώματος θα πρέπει να εξετάζεται ανεξάρτητα από την ιστορία του Ολοκαυτώματος. Μπορεί για παράδειγμα να εξεταστεί στα πλαίσια κάποιας ενότητας για το πώς διάφορες μορφές αντισημιτισμού εξελίχθηκαν με την πάροδο του χρόνου, ή ως μια εργασία που θα αφορά τα μέσα ενημέρωσης και θα εξετάζει τους τρόπους διασποράς ψευδών ειδήσεων και πληροφοριών που χρησιμοποιούνται από διάφορες ομάδες για να εξυπηρετήσουν πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους.
Μη λησμονείτε ότι όλα τα εκπαιδευτικά μέσα, συμπεριλαμβανομένου και του Διαδικτύου, έχουν όχι μόνο δυνατότητες αλλά και περιορισμούς
Ελέγχετε και αξιολογείτε προσεκτικά την ιστορική ακρίβεια όλων των εκπαιδευτικών μέσων. Φαινόμενα όπως ο αντισημιτισμός, η εχθρική αντιμετώπιση ομάδων, όπως οι ομοφυλόφιλοι και οι τσιγγάνοι είναι ευρύτατα διαδεδομένοι σε πολλές κοινωνίες και μπορεί να υπάρχουν και στην τάξη σας. Να έχετε υπόψη ότι τέτοιες προκαταλήψεις μπορεί να υπάρχουν στο μυαλό των μαθητών σας όταν επιλέγετε εκπαιδευτικό υλικό – φροντίστε ώστε η αναπαραγωγή της Ναζιστικής προπαγάνδας και οι φωτογραφίες φρίκης να μην ενισχύσουν αρνητικές απόψεις για τα θύματα. Βεβαιωθείτε ότι το εκπαιδευτικό σας υλικό περιλαμβάνει προσωπικές ιστορίες και μελέτες μεμονωμένων περιπτώσεων, που θέτουν υπό αμφισβήτηση και ανατρέπουν αρνητικά στερεότυπα για τις ομάδες των θυμάτων.
Εκτός από το έντυπο υλικό, το Διαδίκτυο αποτελεί ένα μέσο που μπορεί να έχει μεγάλη εκπαιδευτική και ερευνητική αξία. Πρέπει ωστόσο οι διδάσκοντες να είναι προσεκτικοί στη χρήση αυτού του εργαλείου, καθώς υπάρχει ένας μεγάλος αριθμών ιστοσελίδων με καθ’ όλα νόμιμη και αθώα εμφάνιση, που ωστόσο γράφονται και υποστηρίζονται από αντισημίτες και αρνητές του Ολοκαυτώματος. Οι διδάσκοντες θα πρέπει να προειδοποιούν τους μαθητές τους γι αυτά τα φαινόμενα, φροντίζοντας να γίνει κατανοητό ότι κάποιες μηχανές αναζήτησης μπορεί να οδηγήσουν σε αναξιόπιστα αποτελέσματα και βοηθώντας τους μαθητές τους να διακρίνουν μεταξύ ιστορικά τεκμηριωμένων και ανιστόρητων ιστοσελίδων.
Οι διδάσκοντες θα πρέπει να δίνουν έμφαση στην ανάγκη να αξιολογούνται κριτικά όλες οι πηγές πληροφοριών και να λαμβάνεται υπόψη το πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Ενθαρρύνετε τους μαθητές σας να θέτουν ερωτήματα όπως το ποιος έγραψε κάθε άρθρο, ποιος ο σκοπός της κάθε ιστοσελίδας, αν υπάρχει κάποιος απώτατος στόχος κι αν ναι, πώς αυτός επηρρεάζει την επιλογή και παρουσίαση του εκάστοτε υλικού.
Προτείνετε έγκυρες ιστοσελίδες τις οποίες έχετε ελέγξει. Οι ιστοσελίδες των οργανισμών, που δίνει το Διεθνές Ευρετήριο, αποτελούν μια καλή αρχή και κάθε μία από αυτές διαθέτει συνδέσμους με άλλες έγκυρες ιστοσελίδες.
Κάνετε διάκριση μεταξύ των ιστορικών και των σύγχρονων γεγονότων και μην επιχειρείτε μη-ιστορικές συγκρίσεις
Για πολλούς διδάσκοντες ο βασικός λόγος για τον οποίο διδάσκουν το Ολοκαύτωμα είναι ότι μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους νέους ανθρώπους έναντι περιστατικών αδικίας, διώξεων, ρατσισμού, αντισημιτισμού και άλλων μορφών μίσους που υπάρχουν στον κόσμο σήμερα. Πολύ συχνά το Ολοκαύτωμα αντιμετωπίζεται ως ένας ηθικός ακρογωνιαίος λίθος, ένα παράδειγμα του απόλυτου κακού. Ωστόσο αν και η διδασκαλία τέτοιων πανανθρώπινων διδαγμάτων μπορεί να είναι σημαντικό κομμάτι της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος, οι μαθητές θα πρέπει επίσης να κατανοήσουν τις διαφορές μεταξύ των διαφόρων γεγονότων αναγνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες όσο και τις ομοιότητές τους.
Υπάρχει η τάση να χρησιμοποιείται ο όρος «Ολοκαύτωμα» για να δηλώσει κάθε είδους φρικαλεότητες και ανθρώπινες τραγωδίες. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην αδυναμία της γλώσσας να περιγράψει τέτοια γεγονότα, αλλά και στην έλλειψη πληροφόρησης και κατανόησης της ιστορίας του Ολοκαυτώματος. Δυστυχώς, η αλόγιστη χρήση έχει οδηγήσει στην αποδυνάμωση και κάποιες φορές και στην αλλοίωση του νοήματος της λέξης. Η λανθασμένη χρήση της ωστόσο σημαίνει ότι διατρέχουμε τον κίνδυνο να ελαχιστοποιήσουμε τα εγκλήματα των Ναζί ως αποτέλεσμα ανιστόρητων συγκρίσεων.
Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είναι δυνατό να οδηγήσει τους νέους στο να κάνουν χρήσιμες αντιπαραβολές με τον κόσμο του σήμερα: οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους Ναζί (ιδιαίτερα εκείνες των ετών πριν από τον πόλεμο) μπορούν να παραβληθούν με σύγχρονα παραδείγματα προκαταλήψεων, διακρίσεων και διώξεων.
Το φαινόμενο της Γενοκτονίας ωστόσο είναι ριζικά διαφορετικό και διακρίνεται σαφώς από την απώλεια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Φυσικά υπάρχουν και άλλα παραδείγματα γενοκτονιών και είναι θεμιτές ερωτήσεις του τύπου «ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές μεταξύ του Ολοκαυτώματος και της γενοκτονίας στη Ρουάντα. Οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν ωστόσο ότι δεν αποτελούν γενοκτονία όλα τα τραγικά γεγονότα και θα πρέπει να αποφεύγουν αβάσιμες συγκρίσεις.
Αποφύγετε επιφανειακές συγκρίσεις ή την εντύπωση ότι μπορούμε να αποφασίσουμε για το ποια πορεία δράσης θα ακολουθήσουμε στο παρόν, κάνοντας απλώς μια αναφορά στο παρελθόν. Ζούμε σε μια πολύπλοκη κοινωνία και δεν ωφελείτε τους μαθητές σας αν τους κάνετε να πιστεύουν ότι τα διδάγματα που αντλούμε από την ιστορία είναι τόσο ξεκάθαρα ώστε να προσφέρουν εύκολες λύσεις για το παρόν.
Να ανταποκρίνεστε στα σχόλια των μαθητών σας
Μαθητές που νιώθουν ότι τα δεινά της ομάδας στην οποία ανήκουν δεν έχουν αναφερθεί ή διορθωθεί μπορεί να παρουσιάσουν αντίσταση στο να μάθουν για τις διώξεις και τις δολοφονίες άλλων. Είναι σημαντικό να μελετήσετε άλλες ιστορικές εκδηλώσεις ρατσισμού, υποδούλωσης, διώξεων ή αποικιοκρατίας, οι οποίες έχουν άμεση σχέση με τις ρίζες των μαθητών σας.
Κάποιοι διδάσκοντες ανησυχούν ότι η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητες αντιδράσεις οργής εκ μέρους των μαθητών που λανθασμένα εξισώνουν τα δεινά του Εβραϊκού λαού στα χέρια των Ναζί με την Ισραηλινή πολιτική στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη. Αυτός ωστόσο δεν είναι επαρκής λόγος για να αποφεύγεται η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος.
Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος γίνεται με την ελπίδα ότι μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές έναντι φαινομένων αδικίας, διώξεων, προκαταλήψεων και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι διδάσκοντες ωστόσο θα πρέπει να αποφεύγουν την πολιτικοποίηση της ιστορίας και τη χρησιμοποίηση του Ολοκαυτώματος για την προώθηση πολιτικών στόχων.
Οι διδάσκοντες θα πρέπει να είναι δείχνουν ευαισθησία για τα αισθήματα και τις απόψεις των μαθητών τους πάνω σε ζητήματα που τους ενδιαφέρουν άμεσα. Θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να εξετάσουν τα αίτια συγκρούσεων στο σύγχρονο κόσμο και θα πρέπει να παρέχουν στους νέους ευκαιρίες να συζητούν ανοιχτά τέτοια ζητήματα. Είναι ωστόσο αναγκαίο να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των διαφόρων συγκρούσεων και να εξετάζονται η φύση και τα αίτια της κάθε μίας.
Είναι φυσικό ότι στόχος μας είναι να γίνουν οι μαθητές μας ενεργά και δραστήρια μέλη της κοινωνίας. Η χρήση ωστόσο του Ολοκαυτώματος ως παράδειγμα για να ενθαρρύνει τέτοιες θετικές συμπεριφορές, μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα και να οδηγήσει σε αισθήματα αδυναμίας δράσης, αν δε δοθούν στους μαθητές ευκαιρίες να συζητήσουν το πώς θα μπορούσαν να αντιδράσουν σε ζητήματα που τους ενδιαφέρουν. Αφήστε χρόνο στο σχέδιο διδασκαλίας σας για να διερευνήσετε με τους μαθητές σας θεμιτούς και ειρηνικούς τρόπους δράσης που μπορούν να αναλάβουν για ζητήματα που τους αφορούν.
© Για τη μετάφραση, Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, 2005.
